موضوع: مقام چهارم/ متباينين/ اصالت الاشتغال/ اصول عمليه

مصباح چند بیان داشتند ک بیان شد از جمله اشکالی که بر آخوند گرفتند و فرمودند که فرقی بین اضطرار و انجام یک طرف توسط مکلف نیست.

این اشکال را مرحوم مشکینی در حاشیه خود به همراه چند اشکال دیگر بیان کرده اند.

اشکالات دیگری که مرحوم مشکینی[1] بیان کرده اند این است:

اول: ما دو نوع اضطرار داریم: اضطراری که قدرت عقلیه انسان را از بین می برد و یک اضطرار، قدرت عقلیه را از بین نمی برد. و اضطراری که محل بحث است، اضطرار دوم است که عدمش، قید تکلیف است و الا اضطرار اول، داخل در قید عقلی است.

دوم: قید عقلی هم مثل قید شرعی، از قیود تکلیف است، همانطور که تکلیف مقید به قید شرعی است، مقید به قید عقلی هم است و تفکیک بین قید شرعی و قید عقلی، صحیح نیست. این اشکال را عنایه هم بیان کرده است.[2]

منتقی[3] هم بر فرمایش مرحوم آخوند خدشه وارد می کنند و می گویند قبول این فرمایش برای ما مشکل است و نمی شود به آن ملتزم به آن شد به دو وجه:

وجه اول: همه تکالیف شرعیه، محدود هستند و هیچ تکلیفی که محدود به اضطرار نباشد، نداریم و نهایت این است که گاهی فعلیت پیدا می کند و گاهی فعلیت پیدا نمی کند.

وجه دوم: تکلیفی که محدود به اضطرار نیست، تکلیف کلی نیست، بلکه تکلیف خاصی است که مربوط به یک موضوع معین است. و در مثل ما نحن فیه که مثلا معلوم به علم اجمالی، مردد بین دو چیز است، ما دو تکلیف داریم، نسبت به هر طرف یک تکلیف خاص داریم که محدود به اضطرار است و بین این دو هم جامعی نداریم که بگوئیم آن جامع یقینا واجب است و نسبت به این فرد شک داریم، برائت جاری کنیم و یا اینکه بگوئیم تکلیف منحل می شود. پس اینجا جای علم اجمالی نیست.