درس خارج اصول استاد رضازاده

96/09/21

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: متباينين/ اصالت الاشتغال/ اصول عمليه

خلاصه آنچه که بيان شد:

33. مصباح فرمودند اصل در بعضی از اطراف علم اجمالی، ثبوتا جریان دارد و اشکالی ندارد. [1]

34. مرحوم آقای میلانی به تفصیلی که مرحوم آخوند قائل شدند که ملاک حکم یا قوی است یا ضعیف و اگر قوی باشد حکم فعلی است و الا فعلی نیست، اشکال فرمودند که علم اجمالی در هر صورت علم است و با ضعف ملاک، نقصی در علم اجمالی پیدا نمی شود و علم اجمالی در هر حالت منجز تکلیف است و باید بگوئیم علم اجمالی در هر دو صورت منجز است و اصل جاری نیست، چه ملاک قوی باشد یا ضعیف. [2]

35. درباره اینکه برائت شرعیه، مثل برائت عقلیه، ملاکش قبح عقاب بلابیان است یا اینکه حکم ظاهری بر طبق برائت شرعیه جعل می شود؟ بیان شد که دو قول است که کفایه فرمود برائت شرعیه مثل برائت عقلیه نیست و بر طبق آن حکم ظاهری جعل می شود. [3]

36. جعل بدل که شارع در مقام امتثال علم اجمالی، قرار می داد، اختصاص به اطراف علم اجمالی دارد و جعل بدل شامل غیر اطراف علم اجمالی نمی شود اما برائت شامل هر شبهه ای می شود چه اطراف علم اجمالی باشد یا نباشد. [4]

37. در جایی که انسان مستحق عقاب است، آیا این عقاب به حکم عقل است یا به حکم شرع؟ بیان شد که اختلاف است و مشهور می گویند به حکم عقل است و منتقی گفت به حکم شرع است. [5]

38. منتقی فرمود برای برائت عقلیه در اطراف علم اجمالی، جایی نیست، و اگر گفته شود برائت شرعیه هم مثل برائت عقلیه است یعنی بر طبق آن حکمی جعل نمی شود، برائت شرعیه هم در اطراف علم اجمالی جاری نخواهد شد. چون علم اجمالی در نزد عقلاء و عرف، نوعی بیان برای تکلیف معلوم به علم اجمالی است و با بودن بیان، موضوع برائت که عدم البیان است از بین می برود.

اما نسبت به برائت شرعیه اگر بر طبق آن حکم ظاهری اباحه جعل شود، در اطراف علم اجمالی جاری است و ثبوتا مانعی ندارد اما در مقام اثبات اشکال دارد به اینکه ادله برائت اثباتا نمی تواند در اطراف علم اجمالی جاری شود. چون ادله برائت نمی توانند عقابی را که از ناحیه علم اجمالی در اطراف متصور است از بین ببرند. [6]

39. بر حرف منتقی اینگونه اشکال می کنیم به اینکه جمع بین این دو کلام شما ممکن نیست، اینجا می گویید برائت شرعیه در اطراف علم اجمالی جاری می شود و ثبوتا مشکلی نیست و این حرف با فرمایشی که در مقام رد دراسات (در جواب حلی بر کلام مرحوم نائینی) که گفتند هر واحدی از اطراف علم اجمالی موصوف به وصف تنجزی است که از ناحیه علم اجمالی برای این طرف ثابت شده است، چون ممکن است معلوم به علم اجمالی منطبق بر هر یک از این اطراف باشد و علم اجمالی هم منجز بود، پس در هر یک از اطراف یک تنجز نسبت به تکلیف است و تکلیف در محتمل المنجزیه، قبیح است. حال شما چگونه می گوئید برائت شرعیه جاری است که معنایش این است که مخالفت تکلیف محتمل المنجزیه جایز است در حالی که قبلا گفتیم قبیح است.

پس اجرای اصل در بعضی از اطراف علم امالی، مانع ثبوتی داریم. بله اگر به عنوان جعل بدل باشد، مانعی ندارد که شارع در اطراف علم اجمالی برائت جاری کند.

40. منتقی فرمود برای هر طرفی از اطراف علم اجمالی دو جهت است:

یکی اینکه مشکوک الحرمه است واقعا، یعنی احتمال می دهیم معلوم به علم اجمالی که حرام است در همین طرف باشد.

دیگری اینکه از ناحیه علم اجمالی، تنجزی روی اطراف آمده و آن تنجز احتمالی است.

و باجاری شدن اصل، جهت اول از بین می رود که دیگر حرام نیست اما تنجزی که از طرف علم آمده را نمی تواند از بین ببرد. چون برائت هم شامل شبهه بدویه و هم شامل علم اجمالی است یعنی در جایی است که تکلیف نباشد و در جایی که تنجز باشد، تکلیف وجود دارد.

41. مختار ما به تبع آخوند و مرحوم آقای میلانی این است که اصل در اطراف علم اجمالی ثبوتا جاری نیست نه در تمام اطراف و نه در بعضی از اطراف، چون اشکال تناقض و قبح عقلی به وجود می آید و فرقی بین ملاک ضعیف یا قوی حکم نمی باشد.


[1] درس اصول، استاد رضازاده، 96/09/01.
[2] درس اصول، استاد رضازاده، 96/09/01.
[3] درس اصول، استاد رضازاده، 96/09/07.
[4] درس اصول، استاد رضازاده، 96/09/08.
[5] درس اصول، استاد رضازاده، 96/09/08.
[6] درس اصول، استاد رضازاده، 96/09/08.