موضوع: /حدیث
سعه/برائت/اصول عملیه
از جمله روایاتی که
اصولیین برای اثبات برائت در شبهات به آن استدلال کرده اند حدیث
سعه می باشد.
مرحوم شیخ در رسائل این
حدیث را چنین نقل کرده است:
«ومنها: قوله (عليه
السلام): " الناس في سعة ما لا يعلمون».
[1](البته
در بعضی نسخه ها ما لم یعلموا آمده است)
مرحوم آخوند نیز در کفایه این
حدیث را با همین کفیتی که رسائل نقل کرده است، بیان
می کنند.
نصه: «ومنها : قوله الناس في سعة ما لا
يعلمون».
[2]در خصوص این حدیث در سه مقام
بحث صورت می گیرد.مقام اول: فقه الحدیث
مقام دوم: دلالت این حدیث بر برائت یا عدم دلالت
مقام سوم: نسبت این حدیث با ادله احتیاط
اما مقام اول: فقه الحدیث
کلمه ما:در این کلمه سه احتمال وجود دارد:
1-مای موصوله
2-مای موصوفه و سعه به آن اضافه شده است.
3-مصدریه زمانیه به معنای مادام(مردم در سعه هستند
تا مادامی که نمی دانند) در این صورت سعه با تنوین خواهد
بود.
کلمه علم:یا مراد همان معنای معروف
علم است که در مقابل جهل است و یا مراد مطلق حجت است یعنی مردم
در سعه هستند در جائی که حجت ندارند.
این حدیث حدودا به شش شکل
نقل شده است:1-مرحوم
شیخ در رسائل:
الناس فی سعة
ما لم یعلموا2-صاحب
قوانین:
الناس فی سعة مما
یعلمون3-حدائق:
الناس فی سعة ما لم یعلموا4-عوالی
الئالی:عن علی علیه السلام
هم فی سعة حتی یعلموا5-جعفریات:
هم فی سعة من اکلها ما لم
یعلموا حتی یعلموا6-نوادر
راوندی:
هم فی سعة من اکلها
ما لم یعلمواعنایة الاصول می
فرمایند این نقلها در کتب عامه بیان شده است فقط آنچه در رقم
چهار ذکر شد در کتب شیعه آمده است اما بقه نقلها از کتب اهل سنت گرفته شده
است.
بعد عنایة می
فرمایند چون این رقم چهارم در خصوص شبهه موضوعیه است لذا
این روایت فقط شامل شبهه موضوعیه می شود.
فیه: مورد مخصص وارد نیست.
در این نقل چهارم کلمه ما وجود
ندارد و کلمه ما در نقل جعفریات و نوادر حمل بر مای موصولیه
نمی شود زیرا با معنا سازگاری ندارد.
[3]و ما در آنچه از قوانین نقل شد
حتما باید موصوله باشد.
[4]و ما در آنچه از رسائل و کفایه
نقل شد نمی تواند مصدریه زمانیه باشد زیرا مرحوم
آقای خوئی فرمودند مدخول مای مصدریه زمانیه
باید ماضی باشد یا لفظا و معنا یا فقط معنا مثل
مضارعی که لم بر آن آمده است.
در دراسات در مقام بیان
دلیل این مطلب می فرمایند:
ما از استعمال مای مصدریه
زمانیه بدست آوردیم که مدخولش باید ماضی باشد.
[5] التقرير العربي: و من الروايات حديث
السعة قال الشيخ في الرسائل:
«ومنها: قوله (عليه السلام): " الناس في سعة ما لم يعلموا».
[6]و مثله كفاية:
«ومنها : قوله الناس في سعة ما لا يعلمون».
[7]و الكلام فيه في مقامات ثلاثة:احدها: فقه الحديث و الالفاظ الماخوذة فيه.
و ثانيها:دلالة علي البرائة و عدمه.
و ثالثها: نسبته مع ادلة الاحتياط
اما المقام الاول:اما كلمة «ما» هل هو
مصولة او موصوفة اضيفت اليه سعة او يكون مصدرية زمانية بمعني «مادام» و يكون كلمة
«سعة» مع التنوين.
و اما «العلم» فهل
المراد به معناه الواضح مقابل الجهل او المراد به مطلق الحجة.
و هذا الحديث نقل مع اختلاف من حيث الالفاظ علي ما يلي:1.ما ذكر عن رسائل و كفاية.
2.ما ذكر في القوانين:
«الناس في سعة مما لايعلمون».
3.ما ذكر في الحدائق: «الناس
في سعة ما لم يعلموا».
4.ما عن عوالي اللئالي: «عن
علي عليه السلام قال: هم في سعة حتي يعلموا».
5.ما في الجعفريات: «هم في
سعة من اكلها ما لم يعلموا حتي يعلموا».
6.ما في نوادر الراوندي: «هم
في سعة من اكلها ما لم يعلموا».
و لا يخفي عدم وجود «ما» في ما نقل رقم 4.
و عدم امكان حمل «ما» علي الموصول في ما نقل رقم 5 و 6.
[8]كما ان «ما» في نقل رقم 2 لا يكون الا موصولة.
[9]و كذا «ما» في نقل رسائل و كفايه (رقم1) لما تقدم عن المحقق الخوئي
من لزوم كون مدخول ما المصدرية الزمانية ماضيا لفظا و معنا او معنا فقط حسب
استقراء موارد استعمالها كما صرح به في دراسات.
[10]