موضوع: حجيت ظن/خبر واحد/ آيه
اذن/ خلاصه
استدلال به آیه اذن تمام شد و گفتیم که برای
حجیت خبر واحد نمی توان به آیه اذن و کتمان استدلال کرد و
بعید نیست استدلال به آیه نبا، سوال و نفر تمام باشد و بر
حجیت خبر واحد امضائا دلالت می کنند نه تاسیسا.
مرحوم شیخ در رسائل عبارتی دارند که شاید نظر
ایشان هم همین باشد که دلالت آیات بر حجیت خبر واحد،
تاسیسی نیست بلکه امضائی است. ایشان می
فرمایند:
«نعم لو لم نقل بدلالة آية النبأ –یعنی حتی تکون
موجبة لتقیید اطلاق سائر الآیات بحجیة خصوص خبر العادل- من
جهة عدم المفهوم لها اقتصر على منصرف سائر الآيات وهو الخبر المفيد للوثوق وإن لم
يكن المخبر عادلا ».
[1]خلاصه حرف ايشان: هيچكدام از آيات مقيد به اين نشده اند كه خبر واحد
عادل يا ثقه حجت هستند و مطلق آمده اند. مگر اينكه گفته شود كه آيه نبا دال بر
حجيت خبر واحد است كه در اين صورت، آيه نبا مقيد ساير آيات مي شود. چون آيه نبا
مفهوما دال بر حجيت خبر واحد است كه مفهوم آن خبر واحد است. اما اگر در دلالت آيه
نبا خدشه وارد كرديم، ممكن است گفته شود كه بقيه آيات هم دال بر حجيت خبر واحد
مطلقا نيست، بلكه انصراف دارند به خبر واحد موثوق به. در نتيجه حجيت خبر موثوق به
هم امر امضائي براي حكم عقلا است.
ترجمه عبارت: اگر گفتيم آيه نبا مفهوم ندارد، باز هم به اطلاق آيات
عمل نمي شود و آيات انصراف به خبر موثوق به دارد.
خلاصه آنچه در ذيل آيه اذن بيان شد:1. تقريب استدلال به اين آيه در ناحيه حجيت خبر واحد، از باب ملازمه
بين حسن تصديق مومنين و وجوب تصديق است. چون كسي قائل نيست كه تصديق حسن است ولي
واجب نيست. هماطور كه شيخ در رسائل گفته است. 11/9/93
2. مقصود در باب حجيت خبر واحد، تعبد به ترتيب جميع آثار صدق خبر بر
اين خبر عملا، مي باشد و فرق ندارد آثار مفيد باشد يا مضر. 12/9/93
3. لفظ «الله» علم براي ذات خداوند است كه مستجمع جميع صفات كماليه
است و از جمله اين صفات قول خداوند است. 12/9/93
4. اشكال اول كفايه بر استدلال به آيه اذن به اينكه پيامبر سريع
القطع بوده است، اين بيان، به اين شكل توجيه شد كه پيامبر خودشان را به اين صفت
اظهار مي كردند نه اينكه واقعا سريع القطع باشد. 12/9/93
5. اشكال دوم كفايه بر استدلال به آيه اذن به اينكه منظور از تصديق
مومنين، بار كردن آثاري است كه مفيد براي مومنين باشد نه بار كردن همه آثار، و الا
پيامبر اذن خير براي مومنين نيست. اين اشكال كفايه مورد قبول محقق اصفهاني، مرحوم
آقاي خويي، صاحب الميزان و... بود. 18/9/93
6. مصباح الاصول فرمودند: اگر ايمان به وجود شيء تعلق بگيرد، با
«باء» متعدي مي شود و اگر متعلق به گفته يا قول كسي شود، با «لام» متعدي مي شود. اين
فرمايش را محقق اصفهاني هم ذكر كرده اند. 16/9/93
7. معناي مراء: اعتراض بر كلام غير، به وجود خلل در كلام از حيث
اعراب، معنا و يا نيت بدون غرض ديني. و امام صادق نقل شد كه خصلتي براي انسان بدتر
از اين صفت نيست. 16/9/93
8. تفسير جوامع الجامع فرموده است: اذن زماني بر شخص اطلاق مي شود كه
اين شخص در مقام استماع كلام غير، به نحوي برخورد و سكوت كند كه گويا تمام بدن او
اذن است و اطلاق اذن بر پيامبر در آيه از اين جهت بوده است. 17/9/93
9. ماده ايمان به اتفاق لغويين، به معناي تصديق قلبي است. و در شرع
به معناي تصديق به اثبات و وجود خداوند و تصديق به صفات كماليه او مي باشد در
زماني كه متعدي به «باء» شود و اگر متعدي به «لام» شود تصديق به قول خداوند متعال
است. اين مطلب را مجمع البحرين بيان فرموده اند. 17/9/93
10.
مختار ما اين شد كه
استدلال به آيه اذن، براي اثبات حجيت خبر واحد تمام نيست. چون تصديق مومنين به
وسيله پيامبر، به معناي عدم تكذيب و رد مخبر بوده است. به بيان ديگه تصديق، تصديق
مخبري بوده است نه خبري و پيامبر خبر را تصديق نمي كرده اند ولي جوري برخورد مي
كرده اند كه گويا مومن را تصديق كرده اند. در حالي كه آنچه در باب حجيت خبر لازم
است، تصديق خبري است. يعني متعبد به وقوع مخبر عنه در واقع شويم كه قهرا همه آثار
مفيد و مضر بر آن بار مي شود. 17/9/93
11. متعددي شدن ايمان در جمله «يومن بالله» به «باء»، اجمع و اتم است
از تعديه آن به «لام» چون تعديه با «باء» تصديق به وجود و ذات خداوند است و همين
تصديق به ذات خداوند هم است، بخاطر اينكه الله داراي جميع صفات كماليه است كه يكي
از آنها قول خداوند است. اما تعديه با «لام» فقط تصديق به قول خداوند است. 16/9/93
12.
مختار ما اين شد كه از
آيه نفر، سوال و نبا حجيت خبر موثوق به استفاده مي شود و شايد منظور رسائل هم همين
باشد. پس آيات دال بر حجيت خبر واحد موثوق به امضاءا است نه تاسيسا. 7/10/93
التقرير العربي:فتخلص: ان الاستدلال بآية الاذن لاثبات حجية خبر الواحد غيرتمام كما ان آية
الكتمان ايضا غير تمام بخلاف آيات: 1. نبا؛ 2. نفر؛ 3.سوال؛ حيث لايبعد دلالتها
عليها و لو امضاء لا تاسيسا.
و لعل الي الامضاء نظر كلام الشيخ في الرسائل حيث صرح:
«نعم لو
لم نقل بدلالة آية النبأ –یعنی حتی تکون موجبة
لتقیید اطلاق سائر الآیات بحجیة خصوص خبر العادل- من جهة
عدم المفهوم لها اقتصر على منصرف سائر الآيات وهو الخبر المفيد للوثوق وإن لم يكن
المخبر عادلا».
[2] خلاصة ما ذكر ذيل آية الاذن من المطالب المهمة:1.تقريب الاستدلال بها علي حجية الخبر من ناحية الملازمة بين حسن
التصديق و بين وجوبه كما هو المستفاد من رسائل لعدم القول بالفصل. 11/9/93
2.المقصود في باب حجية خبر الواحد، هو التعبد بترتب جميع آثار الصدق
عليه عملا. 12/9/93
3.لفظة «الله» علم لذاته تعالي، المستجمع لجميع صفات الكمالية و منها
قوله تعالي. 12/9/93
4.اشكال اول الكفاية علي الاستدلال بان النبي كان سريع القطع وجه
بابرازه نفسه سريع القطع. 12/9/93
5.اشكال الثاني للكفاية علي الاستدلال بان تصديق المومنين كان بترتيب
آثار النافعة علي قول النمام لا مطلق الآثار كان مورد قبول محقق الاصفهاني و السيد
الاستاذ الخويي و صاحب تفسير الميزان. 18/9/93
6.افاد مصباح الاصول: ان الايمان لو كان متعلقا بوجود شيء، تعدي بالباء
و لو كان متعلقا بقول شخص يتعدي باللام، نظيره محقق الاصفهاني. 16/9/93
7.المراء عبارة عن الاعتراض علي كلام الغير باظهار الخلل فيه، لفظا او
معني او نية من غير غرض ديني و هو بحيث ليس خصلة في الانسان شر منه كما نقل عن
الصادق. 16/9/93
8.تفسير جوامع الجامع: يطلق الاذن علي الشخص اذا كان عند استماع كلام
الغير بحيث كانه اذن بجميع بدله و اطلاق الاذن علي النبي في الآية يكون من هذه
الجهة. 17/9/93
9.الايمان باتفاق اللغويين بمعني التصديق القلبي، لغة و شرعا عبارة عن
التصديق باثباته و صفاته الكمالية لو تعدي بالباء و التصديق بقبول قوله تعالي لو
كان التعدية باللام علي ما افاده مجمع البحرين. 17/9/93
10.
المختار هو عدم تمامية الاستدلال بآية اذن
لاثبات حجية خبر الواحد لما ذكر من ان تصديقه للمومنين كان بمعني عدم تكذيب المخبر
و رده و بعبارة اخري كان تصديقا مخبريا لا خبريا و اللازم في حجية الخبر.
11.تعدیة الایمان فی جملة «یومن بالله»
«بالباء» یکون اجمع و اتم من تعدیة باللام اذ تعدیة
الاولی یفید التصدیق بوجوده و ذاته لمکان حرف «باء» و
التصدیق بقوله لکلمة الله لکونه جامعا لجمیع الکمالات التی منها
قوله تعالی شانه بخلاف التعدیة الثانیة فان حرف «لام»
لایفید الا التصدیق بقوله تعالی فقط. 16/9/93
12.
المختار هو استفادة حجیة خبر الموثوق به
امضاء من آیة النباء و النفر و السوال و لعله مراد الرسائل ایضا.
7/10/93