موضوع: امتثال اجمالی در تعبدیات
اما تعبدیاتی که تکلیف در آنها منجز است با تمکن از امتثال تفصیلی
در این بخش از تعبدیات در دو ناحیه بحث می شود:
- امتثال تفصیلی که ممکن است چند قسم است.
- کیفیت امتثال اجمالی که قرار است انجام شود چگونه است و آنچه برای ما مردد است چیست؟
اما ناحیه اول: اقسام امتثال تفصیلی
امتثال تفصیلی به سه نحو ممکن است.
- علم وجدانی
- امتثال تفصیلی به معنای ظن خاص که از آن تعبیر به علم تعبدی می شود.
- امتثال تفصیلی به معنای اکتفاء به ظن مطلق و ظن انسدادی (دوران بین امتثال اجمالی یا عمل به ظن انسدادی).
اما ناحیه دوم: کیفیت امتثال اجمالی و تعیین مردد
برای امتثال اجمالی دو نوع بیان شده است.
- امتثال اجمالی با تکرار عمل.
- امتثال اجمالی بدون تکرار عمل مانند موارد دوران بین اقل و اکثر مانند شک در وجوب سوره و خواندن نماز با سوره.
اما مردد:
تردد به دو شکل ممکن است در امتثال اجمالی حاصل شود:
- اصل طلب مولی مردد می باشد مثل اینکه نمی دانیم که جلسه استراحت را مولی از ما خواسته است یا یک امر مباح می باشد.
- اصل طلب متیقن است و مطلوب هم وجوب می باشد اما تردید از این جهت است که وجوب وجوب استقلالی است یا وجوب ضمنی(مانند اجزاء واجب مرکب مثل اجزاء نماز).
فروض مساله با بیان اقسامی که ذکر شد زیاد می باشد.
اما فرضی که دوران بین امتثال علمی و وجدانی است با امتثال اجمالی بدون تکرار عمل
این فرض خود دارای صوری است:
صورت اول:
دوران بین مطلوبیت و مباح بودن به این معنا که دروان امر است بین علم وجدانی به اینکه مطلوب است یا مباح یا عمل به احتیاط.
صورت دوم:
دوران بین مطلوبیت و حرمت
صورت سوم:
دوران بین مطلوبیت و حرمت و مباح
صورت چهارم:
دوران بین ندب و وجوب استقلالی مانند غسل جمعه
صورت پنجم:
دوران بین ندب و وجوب ضمنی مانند اقل و اکثر مثل شک در وجوب سوره در نماز.
در جائی که دوران امر بین علم وجدانی است با امتثال اجمالی مرحوم آخوند می فرمایند امتثال اجمالی کافی است.
دلیل مرحوم آخوند:
هیچ خللی در عمل مکلف وجود ندارد یعنی همانطور که اگر مکلف علم تفصیلی به مامور به پیدا می کرد و مامور به را انجام می داد با امثال اجمالی هم عمل همانطور که در علم تفصیلی انجام شده است در امتثال اجمالی هم صورت گرفته است.
نصه:
کفایة ج 2 ص 39 « و أما في العباديات فكذلك فيما لا يحتاج إلى التكرار كما إذا تردد أمر عبادة بين الأقل و الأكثر لعدم الإخلال بشيء مما يعتبر أو يحتمل اعتباره في حصول الغرض منها مما لا يمكن أن يؤخذ فيها فإنه نشأ من قبل الأمر بها-تقسیمات الثانویة- كقصد الإطاعة و الوجه و التمييز فيما إذا أتى بالأكثر و لا يكون إخلال حينئذ إلا بعدم إتيان ما احتمل جزئيته على تقديرها بقصدها و احتمال دخل قصدها في حصول الغرض ضعيف في الغاية و سخيف إلى النهاية»
می فرمایند اما امتثال اجمالی در عبادات مانند توصلیات با تمکن از امتثال علمی تفصیلی جایز است اما در جائی که نیاز به تکرار نباشد مثل اینکه عبادتی بین اقل و اکثر مردد باشد زیرا با اتیان اکثر هیچ خللی در عمل واجب صورت نگرفته است چه به آنچه که در عمل معتبر است و چه به آنچه احتمال دارد در عمل معتبر باشد اما امکان ندارد در نفس خود امر به عمل اخذ شود زیرا بعد از امر بوجود می آیند که از آن تعبیر به تقسیمات ثانویه می شود مانند قصد امر و قصد وجه و قصد تمیز که تا امر نیاید قصد امر و وجه و تمیز معنا نخواهد داشت فقط تنها خللی که در امتثال اجمالی متصور است این است که جزء مشکوک را مکلف به قصد جزئیت انجام نداده است اما احتمال اینکه قصد جزئیت هم لازم باشد خیلی بعید است آنچه لازم است این است که اجزاء به قصد وجوب انجام شوند اما قصد جزئیت لازم نیست.
العنوان: امتثال الاجمالی فی التعبدیات
تقدم ان التعبدیات التی لم یکن التکلیف فیه منجزا مثل الشبهات الموضوعیة ملحقة بالتوصلیات و اما التعبدیات التی کان التکلیف فیها منجزا مع التمکن الامتثال التفصیلی:
فنقول البحث فیها من ناحیتین:
الناحیة الاولی:
امتثال التفصیلی و اقسامه و انحائه
الناحیة الثانیة:
امتثال الاجمالی - احتیاط- و کیفیته و ما هو المردد
اما ناحیة الاولی: امتثال التفصیلی علی انحاء ثلاثة:
- علمی الوجدانی
- ظنی الخاص و بعبارة اخری علمی التعبدی
- ظنی المطلق و الانسدادی
اما ناحیة الثانیة:
اما کیفیته:
- مع تکرار العمل
- بدون تکرار العمل- دوران بین الاقل و الاکثر-
و اما المردد:
1- اصل طلب المولی کالتردید بین المطولبیة و الاباحة فقط او باضافة الحرمة مثل الجهر فی القرائة الظهر یوم الجمعة.
2- خصوصیة الطلب کالوجوب و الندب مع العلم باصل طلب المولی و الوجوب کالاستقلالی و الضمنی ای المردد اما وجوب الاستقلالی و اما الضمنی
فیکون صور المسالة معددة علی ما هو المستفاد من السید الخوئی ره
اما اذا کان امتثال التفصیلی علمی الوجدانی و کان الاحتیاط بدون التکرار فیکون الصور خمسة:
- دوران بین المطلوبیة و الاباحة.
- دوران بین المطلوبیة و الحرمة.
- دوران بین المطلوبیة و الحرمة و الاباحة.
- دوران بین الندب و الوجوب الاستقلالی مثل غسل الجمعة.
- دوران بینه و بین الوجوب الضمنی مثل الاقل و الاکثر.
ذهب صاحب الکفایة الی عدم اشکال فی الاحتیاط و الامتثال الاجمالی و استدل علیه بعدم اخلال بشیئ من خصوصیات اللازمة فی العمل.
نصه کفایة ج 2 ص 39 « و أما في العباديات فكذلك فيما لا يحتاج إلى التكرار كما إذا تردد أمر عبادة بين الأقل و الأكثر لعدم الإخلال بشيء مما يعتبر أو يحتمل اعتباره في حصول الغرض منها مما لا يمكن أن يؤخذ فيها فإنه نشأ من قبل الأمر بها-تقسیمات الثانویة- كقصد الإطاعة و الوجه و التمييز فيما إذا أتى بالأكثر و لا يكون إخلال حينئذ إلا بعدم إتيان ما احتمل جزئيته على تقديرها بقصدها و احتمال دخل قصدها في حصول الغرض ضعيف في الغاية و سخيف إلى النهاية»