درس خارج فقه استاد رضازاده

کتاب الخمس

96/12/16

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: فرع دوم / خمس

شرایع: «الثاني لا يعتبر الحول في شي‌ء من الخمس و لكن يؤخر ما يجب في أرباح التجارات احتياطا للمكتسب».[1]

می فرمایند: در باب خمس، گذشت یک سال معتبر نیست و باید همان وقتی که خمس بر او واجب شد، خمس را بپردازد، بله در خصوص ارباح، می تواند خمس را تا گذشت یک سال تاخیر بیندازد.پس عنوان بحث این است که آیا گذشت یک سال در پرداخت خمس موونه، لازم است یا خیر؟مقتضای اطلاقات ادله و اجماعات این است که حول در انواع خمس مثل کنز و معادن و... معتبر نیست اما نسبت به ارباح:در اینجا دو قول است:

قول اول: مشهور و معروف می گویند گذشت یک سال معتبر نیست و بلافاصله بعد از بدست آوردن ربح، می تواند خمس آن پرداخت را بدهد یا صبر کند و تا یک سال بگذرد بعد خمس را بپردازد.

قول دوم: ابن ادریس: قبل از گذشت یک سال نه بر این فرد واجب است خمس را پرداخت کند و نه تکلیف دارد و دو دلیل برای مدعای خودشان ذکر کرده اند:

دلیل اول: از ادله فهمیده می شود که اخراج خمس در ارباح، بعد از موونه سال است و موونه مشتق است که در اصول خواندیم که مشتق ظهور در فعلیت دارد.

دلیل دوم:برای فهمیدن موونه، باید تا آخر سال صبر کند، پس خمس بعد از یک سال واجب می شود.

دلیل سوم: مرحوم آقای میلانی می فرمودند: اگر گفته شود قبل از گذشت یک سال خمس بر او واجب باشد، این فرد نمی تواند در اموالش تصرف کند، چون بر این اموال خمس تعلق گرفته و تا پرداخت آن حق تصرف در اموالش ندارد.

بعد مرحوم آقای میلانی می فرمودند: ظاهر فرمایش ایشان این است که کلمه بعد از «لا خمس بعد الموونه» را، زمانیه می داند در حالی که برای کلمه بعد، چند معنا ذکر شده و معنای آن منحصر در زمانیه نیست، بلکه معنای دیگر بعد، تقارب و نزدیکی است، مثلا گفته می شود زید بعد از عمر آمد، در اینجا به معنای زمانی نیست، منظور این است که با هم آمدن اما اول عمر آمد بعد زید، معنای دیگر بعد، تعیین است، مثل آیه ای که می گوید مالی که می خواهد بردارد بعد از وصیت و دین می باشد، یعنی مال باید از غیر مال وصیت و دین برداشته شود. معنای دیگر کلمه بعد، ترتیب است، یعنی رتبه ما قبل کلمه بعد، مقدم بر ما بعد کلمه بعد است با قطع نظر از زمان.

حال مقتضای بعضی از عمومات مثل «یجب الخمس فی کل ما افاده» این است که در هر ربحی، خمس است و بعد مخصصی آمده که «لا خمس الا بعد موونه السنة»، حال این خاص، مخصص افرادی است، یعنی بر این فرد خمس اصلا واجب نیست یا مخصص ازمانی است، یعنی خمس در زمانی است که بعد از سال باشد.اما اینکه هم تخصیص ازمانی باشد و هم تخصیص افرادی، درست نیست، چون لازمه اش استعمال لفظ در اکثر از معنای واحد پیش می آید که جایز نیست.

[1] شرایع الاسلام، محقق حلی، ج1، ص164.