درس خارج فقه استاد رضازاده
مکاسب محرمه
94/12/18
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: هجاء مومنين/ نوع چهارم/ كسب هاي حرام/ مكاسب محرمه
بحث در هجو مومنین بود که مشرکین خارج شد و محل کلام در هجو مخالفین بود.
حاصل کلام: در جواز هجو مشركين بحث نيست اما نسبت به مخالفين دو قول است، بعضي مي گفتند هجو ايشان جايز نيست همانطور كه تصرف در اموال ايشان جايز نيست و بعضي مي گفتند جايز است.
ما نسبت به هجو بايد به ادله مراجعه كنيم تا بفهميم هجو مخالفين جايز است يا خير.
اما ادله هجو مومن:
1. اجماع
مکاسب می فرماید: «المسألة السابعة و العشرون هجاء المؤمن حرام بالأدلّة الأربعة»[1]
می فرمايند: هجاء مومن با ادله اربعه حرام است و يك از ادله اربعه اجماع است.
جواهر مي فرمايد: «هجاء المؤمنين بلا خلاف أجده فيه، بل الإجماع بقسميه عليه، و هو الحجة مضافا إلى ما دل على حرمة إيذاء المؤمن و ظلمه، و هتك حرمته، و إدخال النقص عليه و محبة شياع الفاحشة فيه و اغتيابه و الغمز عليه و على أن ماله و دمه و عرضه محرمة».[2]
مي فرمايند: یکی از موارد نوع چهارم هجاء مومنین است که من مخالفی در حرمت آن پیدا نکردم و بلکه اجماع محصل و منقول بر آن داریم که این خود یک حجت است و بعلاوه ادله حرمت ایذاء مومن و ظلم به مومن و هتک حرمت مومن و وارد کردن نقص به مومن و روایاتی که می گوید کسی که دوست دارد عمل زشت علنی شود حرام است و روایات باب غیبت و روایات با کنایه صحبت کردن مومن و روایات حرمت تعرض به مال و خون و عرض مومن، شامل هجاء هم می شود.
2. روایات
مثل روايات باب حرمت ايذاء مثل: «عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ لِيَأْذَنْ بِحَرْبٍ مِنِّي مَنْ آذَى عَبْدِيَ الْمُؤْمِنَ وَ لْيَأْمَنْ غَضَبِي مَنْ أَكْرَمَ عَبْدِيَ الْمُؤْمِنَ الْحَدِيث».[3]
راوي مي گويد از امام صادق عليه السلام شنيدم كه مي فرمودند: خداوند عز و جل فرمودند: كسي كه بنده مومن مرا اذيت مي كند با من اعلام جنگ كرده و كسي كه اكرام كند مومن را از غضب من در امان است.
يكي از مصاديق اذيت مومن، هجو و بيان عيوب او است.
و مثل: «عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ نَادَى مُنَادٍ أَيْنَ الصُّدُودُ لِأَوْلِيَائِي فَيَقُومُ قَوْمٌ لَيْسَ عَلَى وُجُوهِهِمْ لَحْمٌ فَيُقَالُ هَؤُلَاءِ الَّذِينَ آذَوُا الْمُؤْمِنِينَ وَ نَصَبُوا لَهُمْ وَ عَانَدُوهُمْ وَ عَنَّفُوهُمْ فِي دِينِهِمْ ثُمَّ يُؤْمَرُ بِهِمْ إِلَى جَهَنَّمَ».[4]
راوی می گوید امام صادق علیه السلام فرمودند: روز قیامت منادی می گوید کجایند کسانی که جلوی اولیاء من را صد می کردند و یک عده حرکت می کنند در حالی که صورتهایشان بدون گوشت است و بعد گفته می شود که اینها کسانی هستند که مومنین را اذیت می کردند و با آنها دشمنی می کردند و ایشان را در دینشان اذیت می کردند و امر می شود که به جهنم بروند.
این روایات هم صریح در عدم جواز اذیت مومن است که هجو هم یکی از آن است.
و مثل: «عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص يَا مَعْشَرَ مَنْ أَسْلَمَ بِلِسَانِهِ وَ لَمْ يُخْلِصِ الْإِيمَانَ إِلَى قَلْبِهِ لَا تَذُمُّوا الْمُسْلِمِينَ وَ لَا تَتَبَّعُوا عَوْرَاتِهِمْ فَإِنَّهُ مَنْ تَتَبَّعَ عَوْرَاتِهِمْ تَتَبَّعَ اللَّهُ عَوْرَتَهُ وَ مَنْ تَتَبَّعَ اللَّهُ عَوْرَتَهُ يَفْضَحْهُ وَ لَوْ فِي بَيْتِهِ».[5]
راوی می گوید از امام صادق علیه السلام شنیدم كه پيامبر فرمودند: اي كساني كه با زبان ادعاء اسلام مي كنيد اما ايمان به قلبتان رسوخ نكرده، مسلمانان را اذيت نكنيد و دنبال مسائل پوشيده ايشان نباشيد و اگر كسي اين كار را كند، خداوند لغزشهاي پوشيده او را دنبال خواهد كرد و اين فرد رسوا مي شود اگرچه در خانه كار زشتي را انجام داده باشد.
ممكن است اين روایت، دليل براي مقدس اردبيلي باشد، چون مسلمان ذكر شده نه مومن.
و مثل: «عَنْ فَاطِمَةَ بِنْتِ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا عَنْ أَبِيهَا الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ ع عَنْ عَلِيٍّ ع قَالَ: لَا يَحِلُ لِمُسْلِمٍ أَنْ يُرَوِّعَ مُسْلِماً».[6]
راوي مي گويد امام رضا عليه السلام از آباء ايشان از امام علي عليه السلام نقل كرده اند: حلال نيست براي مسلماني كه مسلمان ديگر را اذيت كند.
اين روايت هم ممكن است دليل مقدس اردبيلي باشد و شامل غير شيعه هم باشد.
التقرير العربي
و المخالف بالنسبة الي المخالفين هو المقدس الاردبيلي و صاحب كفاية الاحكام اذ كما لا يجوز اخذ مال المخالف و قتله لا يجوز تناول عرضه و حمل تجويز غيبة المخالف علي انها من جهة مذهبه و دينه لا غير و الهجوز و الغيبة بيان المعايب لا فساد المذهب.
و الحاصل ان هجو المشرك لا خلاف في جوازه و اما المخالف ففيه قولان، و لنا بيان ادلة منع الهجو ثم بيان المختار في المهجو و اما الادلة:
منها: الاجماع كما هو ظاهر المكاسب، قال: «المسألة السابعة و العشرون هجاء المؤمن حرام بالأدلّة الأربعة»[7] كما تقدم.
و صريح الجواهر: «هجاء المؤمنين بلا خلاف أجده فيه، بل الإجماع بقسميه عليه، و هو الحجة مضافا إلى ما دل على حرمة إيذاء المؤمن و ظلمه، و هتك حرمته، و إدخال النقص عليه و محبة شياع الفاحشة فيه و اغتيابه و الغمز عليه و على أن ماله و دمه و عرضه محرمة».[8]
و منها ما يدل علي الايذاء، مثل: «عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَ لِيَأْذَنْ بِحَرْبٍ مِنِّي مَنْ آذَى عَبْدِيَ الْمُؤْمِنَ وَ لْيَأْمَنْ غَضَبِي مَنْ أَكْرَمَ عَبْدِيَ الْمُؤْمِنَ الْحَدِيث».[9]
و منها: «عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِذَا كَانَ يَوْمُ الْقِيَامَةِ نَادَى مُنَادٍ أَيْنَ الصُّدُودُ لِأَوْلِيَائِي فَيَقُومُ قَوْمٌ لَيْسَ عَلَى وُجُوهِهِمْ لَحْمٌ فَيُقَالُ هَؤُلَاءِ الَّذِينَ آذَوُا الْمُؤْمِنِينَ وَ نَصَبُوا لَهُمْ وَ عَانَدُوهُمْ وَ عَنَّفُوهُمْ فِي دِينِهِمْ ثُمَّ يُؤْمَرُ بِهِمْ إِلَى جَهَنَّمَ».[10]
و منها: «عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص يَا مَعْشَرَ مَنْ أَسْلَمَ بِلِسَانِهِ وَ لَمْ يُخْلِصِ الْإِيمَانَ إِلَى قَلْبِهِ لَا تَذُمُّوا الْمُسْلِمِينَ وَ لَا تَتَبَّعُوا عَوْرَاتِهِمْ فَإِنَّهُ مَنْ تَتَبَّعَ عَوْرَاتِهِمْ تَتَبَّعَ اللَّهُ عَوْرَتَهُ وَ مَنْ تَتَبَّعَ اللَّهُ عَوْرَتَهُ يَفْضَحْهُ وَ لَوْ فِي بَيْتِهِ».[11]
و منها: «عَنْ فَاطِمَةَ بِنْتِ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَا عَنْ أَبِيهَا الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ ع عَنْ عَلِيٍّ ع قَالَ: لَا يَحِلُ لِمُسْلِمٍ أَنْ يُرَوِّعَ مُسْلِماً».[12]