درس خارج فقه استاد رضازاده

کتاب النکاح

90/11/29

بسم الله الرحمن الرحیم

 موضوع: احکام عیوب
 بحث در این بود که آیا خیار فسخ و عیب فوری است یا خیر؟
 در این مساله سه قول بود، و قول سوم این بود که خود فسخ کردن مرکز خیار است و مطلقا فوری است و مختار ما هم همین قول مي باشد بخاطر اینکه عقد نکاح عقد لازم است و خیار خلاف اصل است و فقط در قدر متیقن اجرا می شود و قدر متیقن هم فوری بودن است اما به شرط اینکه مانعی مثل جهل و اجبار نباشد.
 خلاصه مساله دوم
 1- خیار عیب و تدلیس فوری است اجماعا. و کلام در محل فوریت بود که آیا فسخ عقد فوری است یا رجوع به حاکم فوری است و یا تفصیل در ظاهر بودن عیب و عدمش كه در عيب ظاهر فسخ فوري است و در غير ظاهر رجوع به حاکم فوری است. 26/11/90
 2- مختار ما این بود که محل خیار و فوریت آن نفس فسخ عقد است نه مراجعه به حاکم البته اگر طرف مقابل قبول نکرد برای اثبات به حاکم مراجعه می شود. 29/11/90
 3- مختار ما این است که اگر طرف عالما و عامدا مبادرت به خیار نکند، خیار ساقط می شود. 29/11/90
 مساله سوم:
 شرایع:
 «الثالثة: الفسخ بالعيب ليس بطلاق فلا يطرد معه تنصيف المهر و لا يعد في الثلاث»
 فسخ که فوری بود و در مساله قبل ثابت شد، طلاق نمی باشد در نتیجه مهریه نصف نمی شود و جزء طلاق برای سه تا شدن حساب نمی شود.
 نظیر همین فرمایش جامع المقاصد در متن و شرح، ج 13، ص 249 می باشد. و همچنین جواهر، ج 30، ص 344 مثل حرف شرایع را گفته است.
 جواهر به تبع جامع المقاصد برای عدم طلاق بودن فسخ اینگونه استدلال می کند:
 قطعا فسخ طلاق نیست چون در طلاق الفاظ مخصوص لازم است در حالی که در فسخ لازم نیست از الفاظ طلاق استفاده کند. پس فسخ طلاق نیست.
 پس آثار طلاق بر فسخ بار نمی شود و شرایطی هم که در طلاق لازم است، در فسخ لازم نیست مثل شهادت دو عادل. و این را جواهر، ص 344 اجماعی شمرده است.
 ان قلت: در عبارات شرایع و جواهر، اطراد نصف کردن مهر نفی شد نه خود نصف کردن مهر، پس نتیجه می گیریم در همه جا نصف شدن مهر نیست اما در بعضی جاها نصف شدن مهر ثابت است.
 قلت: بله دلیل داریم که در خصوص فسخ عیب عنین، مهر نصف می شود نه به خاطر طلاق بودن فسخ بلکه بخاطر دلیل خاص. و در بقیه عیوب مهر اصلا لازم نیست.
 حاصل: مختار ما هم به تبع علما این است که آثار و شرایط طلاق، در فسخ جاری نیست و فقط در یک مورد از فسخ مهر نصف می شود و آن در باب عنین هست و در بقیه جاها مهری در کار نیست.
 نکته: عنین بین همه عیبها دو ویژگی خاص دارد: 1- مهر نصف می شود. 2- یک سال به مرد فرصت داده می شود برای معالجه.
 مساله چهارم:
 «الرابعة يجوز للرجل الفسخ من دون إذن الحاكم و كذا المرأة- نعم مع ثبوت العنن يفتقر إلى الحاكم لضرب الأجل- و لها التفرد بالفسخ عند انقضائه و تعذر الوطء»
 چهارم: جایز است فسخ عقد، برای زن و شوهر بدون مراجعه به حاکم در جایی که فرد مقابل عیب دارد. بله در ثبوت عیب عنین برای مرد باید به حاکم برای مهلت دادن به مرد مراجعه شود و بعد از تمام شدن مهلت و تعذر وطی، زن می تواند بدون مراجعه به حاکم عقد را فسخ کند.
 جامع المقاصد ،ص 249 متنا و شرحا شبیه شرایع است.
 از کلمات علما دو قول استفاده می شود:
 1- بدون مراجعه به حاکم، فسخ می کند و اذن حاکم لازم نیست. که مختار شرایع همین بود و جواهر، ص 345 این قول را به اصحاب نسبت داده است که شبه اجماع است و عبارت ایشان این است: «و من هنا أفتى الأصحاب في الحكم المزبور من غير إشكال فيه و لا تردد» هیچ کس در عدم اذن حاکم تردید و اشکال نکرده.
 دلیل:
 1- اطلاق ادله خیار: ادله ای که خیار عیب را ثابت می کنند مطلق هستند و مقید به رجوع به حاکم نشده است و این ادله معارض با دلیلی که دال بر شرط بودن اذن حاکم باشد نمی باشند. و از طرفی مراجعه به حاکم باعث تاخیر می شود و منافات با فوری بودن دارد. اما عمده دلیل را جواهر، اجماع می داند.
 همچنین جامع المقاصد، ص 249 مثل جواهر ادله را بیان می کند و عبارت ایشان این است: «هذا الخيار على الفور عندنا، و كذا الخيار في التدليس على الفور»
 از این كلمات چند مطلب استفاده می شود:
 فوریت در جایی است که علم به فسخ داشته باشد و مانع هم از فسخ نباشد و الا اگر جاهل باشد یا مانع باشد، خیار فوری نیست و جواهر، ج 30، ص 343 به این مطلب تصریح می کند و می فرماید: « أن الجهل بالخيار بل و الفورية عذر، لإطلاق ما دل على الخيار المقتصر في تقييده على محل الإجماع الذي غير المفروض بل قد يقوى ثبوته أيضا لو أكره على عدم الخيار بالقبض على فيه أو بالتهديد لذلك» کسی که جهل به خیار دارد یا جهل به فوریت داشت، معذور است و با تاخیر حقش ضایع نمی شود و دلیل بر معذور بودن را این گونه می فرماید: ادله خیار مطلق است و اجماع بر فوریت خیار داریم و قدر متیقن این اجماع در جایی است که فرد جاهل نباشد. و همچنین اگر کسی مجبورش کرد و دهان او را بست تا نتواند از خيارش استفاده كند باز هم خیار جاری است و از بین نمی رود.