درس اصول استاد علی‌اکبر رشاد

موضوع: مبحث مقاصد الشریعه

نمایه ای از درس

پیروان فقه مقاصدی هنگام تعارض میان ظواهر ادله شرعیه و مقاصد شریعت جانب مقاصد را می گیرند و آیات و روایات صحیحی که حکم صریحی از احکام اسلام در بیان می کنند را به کناری نهاده و از آن اعراض می کنند. برخی از نواندیشان و روشنفکران متاخر از روی ناآگاهی، مقاصد شریعت را اصل می دانند حال آنکه ترجیح مقاصد الشریعة بر احکام و حدود مصرح الهی موجب ترک احکام و حدود می شود و آیات و روایات فراوانی ما را از ترک احکام و حدود الهی بازداشته اند. از این رو قول به مقاصد به نگره این خرده گیران در تعارض با آیات و روایات است. چرا که خداوند متعال می فرماید:

﴿وَمَنْ يَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَيَتَعَدَّ حُدُودَهُ يُدْخِلْهُ نَارًا خَالِدًا فِيهَا وَلَهُ عَذَابٌ مُهِينٌ﴾

سوره نساء آیه ۱۴

پاسخ این خرده آن است که ما مانند پیروان افراطی فقه مقاصدی فحوا و مفاد مقاصد الشریعة را بر ادله دیگر مانند کتاب و سنت ترجیح نمی دهیم و نباید افراط و گزافه گویی های این افراد موجب تفریط ما و یکسره رها کردن قول به مقاصد الشریعة شود. از این گذشته چنین تعارضی میان ظاهر آیات و روایات و میان جستار مقاصد شریعت چندان پرشمار نیست و در آن موارد اندک نیز تنها مقاصد قطعیه را بر ظواهر ادله ترجیح می دهند. پیش از این هم گفتیم که دین یک ابرنظام و دارای ساختار، مبادی، مولفه های احکامی، منطق و غایت است و در ذیل خود پنج کلان نظام جهان‌شناختی، نظام دانشی، نظام معنوی، نظام اخلاقی و نظام فقهی است و اینگونه نیست که اگر حکم صریحی در قرآن باشد ما به گمان اینکه این حکم با مقاصد شریعت در تعارض است آن را کناری بنهیم. بلکه به رأی و نگره ی ما نظام دین را باید از دیدگاه تکافؤ حق و تکلیف نگریست. و احکام الهی منطق و حکمت دارند و این منطق و حکمت همان مقاصد شریعت هستند.