درس اصول استاد علی‌اکبر رشاد

موضوع: مبحث مقاصد الشریعه

نمایه ای از درس

اگر عقل به مصالح و مفاسد احکام شارع پی می‌برد به همان احکام شارع حکم می نمود. احکام شرعی جعل و اعتبار محض نیستند بلکه مبتنی بر مصالح و مفاسد واقعیه ای هستند که مورد تایید عقل اند

از امام صادق علیه السلام روایتی هست که فرموده اند:

لِلصَّلاةِ أربَعةُ آلافِ حدٍّ

منبع: الکافی

یا در روایت دیگری حضرت فرموده اند:

لِلصَّلاَةِ أَرْبَعَةُ آلاَفِ بَابٍ

منبع: الکافي ج ۳، ص ۲۷۲

یعنی نماز چهارهزار حد یا چهارهزار باب دارد. و طبعآ رجوع به آیات و روایات برای کشف مقاصد چنین عبادت کلانی مجال فراوانی را طلب می کند.

روش و اسلوب چهارم کشف مقاصد شریعت بررسی قواعد فقهیه ای است که در آنها بر اساس غایت استدلال شده است یا بر اساس غایت بر فروع تطبیق می شوند و یا به غایت و حکمتی اشاره دارند. برای نمونه قاعده

الواجبات الشرعیه الطاف فی الواجبات العقلیه

یا به عبارت دیگر

السمعیات الطاف فی العقلیات

یعنی اگر عقل به مصالح و مفاسد احکام شارع پی می‌برد به همان احکام شارع حکم می نمود. این قاعده دلالت می کند که احکام شرعی جعل و اعتبار محض نیستند بلکه مبتنی بر مصالح و مفاسد واقعیه ای هستند که مورد تایید عقل اند. بر وارون باور اشاعره که عقیده دارند «الحَسَن ما حسنه الشارع و القبیح ما قبحه الشارع» ما عقیده داریم که احکام دارای مصالح و مفاسد واقعیه هستند حتی اگر ما نتوانیم همه آن مصالح و مفاسد را به طور کامل درک کنیم. و این قواعد برخی اعم، برخی عام، پاره ای خاص و در خردترین بخش بعضی اخص هستند. قواعد اعم در همه شریعت یا همه ابواب فقه کاربرد دارند، قواعد عام در بیشتر ابواب، قواعد خاص در یکی از ابواب و قواعد اخص در بخشی از یک باب استفاده می شوند. نمونه دیگر از این قواعد قاعده «بناء» است که دلالت می کند بر اینکه بر هر مسلمانی واجب است که برای بناء و برپایی حکومت اسلامی تلاش کند. این قاعده فروع فراوانی دارد که طبعأ غایت و مقصد همه آنها استقرار و برپایی حکومت اسلامی است. غایت و مقصد استقرار حکومت اسلامی نیز برپایی عدل و داد، اجرای حدود الهی و استقرار شریعت است.