درس اصول استاد علی‌اکبر رشاد

موضوع: مبحث مقاصد الشریعه

نمایه ای از درس

فقه متکفل ظواهر عبادات است که در دسترس همگان است حال آنکه اسرار عبادات در دسترس همگان نیستند. آنچه که باطن انسان را متحول می کند و او را از فحشا و منکر باز می دارد باطن نماز است. خداوند متعال می فرماید:

﴿إِنَّ الْإِنْسَانَ خُلِقَ هَلُوعًا/إِذَا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعًا/وَإِذَا مَسَّهُ الْخَيْرُ مَنُوعًا/إِلَّا الْمُصَلِّينَ﴾

سوره معارج آیه ۱۹ تا ۲۲

انسان هلوع و جزوع و منوع را تنها باطن و حقیقت نماز رهایی می بخشد

اسلوب سوم

پس ما در اسلوب سوم کشف مقاصد شریعت می توانیم از آیات و روایاتی که در آنها برخی از مقاصد شریعت آمده اند بهره برده و با حرکت از جزء به کل یا حرکت از جزیی به کلی مقاصد عالیه شریعت را دریابیم. این اسلوب در پنج گام به نتیجه می رسد.

گام نخست الگو پذیری از فرمایش امام صادق علیه السلام و تقسیم احکام فقهی بر اساس ارتباط انسان با خدا، ارتباط انسان با خود، ارتباط انسان با خلق و ارتباط انسان با دنیاست.

گام دوم دسته بندی هر یک از چهار قسم بالا به عرصه های هم عرض، متناسب و خردتر است.

گام سوم دسته بندی طولی عرصه های فوق الذکر و تعیین مرتبه هر کدام است.

و گام چهارم استخراج و به دست آوردن غایات هر قسم از اقسام بالا و جمع بندی آنها جهت رسیدن به غایات عالیه شریعت است

گرچه در لغت به فایده هایی که در آیات و روایات برای برخی از احکام آمده است نیز مقاصد شریعت گفته می شود ولی در اصطلاح تنها غایات کلان شریعت را مقاصد الشریعة می نامند. یک نکته که در اینجا شایان توجه است آن است که گرچه شاید غایت بسیاری از دستورات شرع از دسترس ما بیرون باشد ولی در عبادت مهمی چون نماز ادله دلالت دارند که ساحات مختلفی در میان است و نماز از ظاهر و باطن و اسراری برخوردار است و در کشف غایات و مقاصد همه این ساحات باید مد نظر قرار گیرند. گرچه از آنجا که وجود مساوق وحدت است در نهایت بی گمان همه این ساحات به یک ماهیت و چیستی واحد منتهی می شوند. همچنین باید دانست که غایات مختلف این ساحات، با علوم گوناگونی کشف می شوند برای نمونه فقه غایات ظاهری و عرفان اسرار باطنی نماز را کشف می نمایند. چرا که فقه متکفل ظواهر عبادات است که در دسترس همگان است حال آنکه اسرار عبادات در دسترس همگان نیستند. آنچه که باطن انسان را متحول می کند و او را از فحشا و منکر باز می دارد باطن نماز است. خداوند متعال می فرماید:

﴿إِنَّ الْإِنْسَانَ خُلِقَ هَلُوعًا/إِذَا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعًا/وَإِذَا مَسَّهُ الْخَيْرُ مَنُوعًا/إِلَّا الْمُصَلِّين﴾

سوره معارج آیه ۱۹ تا ۲۲

انسان هلوع و جزوع و منوع را تنها باطن و حقیقت نماز رهایی می بخشد.