درس اصول استاد علی‌اکبر رشاد

موضوع: مبحث مقاصد الشریعه

نمایه ای از درس

فقه سرآمد باید بر اساس روایت امام صادق علیه السلام به چهار بخش رابطه انسان با خدا، رابطه انسان با خود، رابطه انسان با خلق و رابطه انسان با دنیا بپردازد. فقه آمده است تا مناسبات انسان را در این چهار حوزه سامان دهد. چنین ساختاری از رابطه انسان با خدا تا رابطه انسان با منابع طبیعی را در بر گرفته و سامان می دهد.

ساختار محقق حلی

معروف ترین ساختاری که برای فقه شیعه پیشنهاد و پذیرفته شده است ساختار محقق حلی در کتاب شرایع الاسلام است. ولی به این ساختار خرده هایی وارد است از جمله اینکه ایشان ابوابی که موضوع یا غایت واحدی دارند را در باب های جداگانه ای آورده اند مثلاً نکاح و طلاق موضوع واحدی دارند که نهاد خانواده است ولی ایشان نکاح را در بخش عقود و طلاق را در بخش ایقاعات آورده اند. به نگره ما ساختار سرآمد فقه باید بر اساس روایت امام صادق علیه السلام و بر پایه روابط و پیوند های انسان ساماندهی شود یعنی ساختار فقه به چهار بخش رابطه با خدا، رابطه با خود، رابطه با خلق و رابطه با دنیا تقسیم گردد. در واقع فقه آمده است تا مناسبات انسان را در این چهار حوزه سامان دهد. چنین ساختاری از رابطه انسان با خدا گرفته تا رابطه انسان با منابع طبیعی مانند معادن، عمران، تمدن سازی، فرهنگ و هنر را در بر می گیرد. به این نکته نیز باید توجه داشت که افزون بر اینکه کلان شریعت که یک نظام و دستگاه است دارای مقصد و غایتی است نظام های میانی آن مانند عبادیات و نظام های خرد مانند صلاة و صوم و نظام واره های خردتر آنها مانند اسرارالصلاة، آداب الصلاة و احکام الصلاة هر کدام برای خود غایات و مقاصدی دارند. همچنین در ذیل ارتباط انسان با خلق احکام اجتماعی فقه جای می گیرند مانند احکام پیشا حکومتی مانند فقه الثوره یعنی فقه مبارزه و انقلاب و احکام پسا حکومتی مانند احکام سیاسی. ما در ذیل چهار عنوان کلانی که امام صادق علیه السلام برای فقه فرمودند یعنی احکام و آداب ارتباط انسان با خداوند، ارتباط انسان با خود، ارتباط انسان با خلق و ارتباط انسان با دنیا ابواب فقه را از پنجاه و دو باب به صد و پنجاه باب رسانده ایم. مثلاً در بخش ارتباط انسان با خود مبحث فقه المعرفه و الدراسه و اینکه نفس ما چه رابطه ای با حقایق باید داشته باشد را افزودیم. همچنین فقه العقیده که جایگاه بحث فقهی ارتداد است، فقه الصحة و الطب، فقه النظافة و التطهیر که بحث تنظیف در اینجا طرح می شود، فقه الاطعمه و الاشربه، فقه الصنایع و النتاجات الغذاییه، فقه الریاضه و النزهه السلیمه یعنی فقه ورزش و تفریح سالم که سبق و رمایه و سباحه و سفر هم به آن ملحق می شود. بخش ارتباط با خلق فقه را ما به دو بخش کلان تقسیم می کنیم ارتباط با انسان ها و ارتباط با غیر انسان ها که قسم دوم باید در بخش ارتباط با دنیا بحث شود. ابواب دیگری مانند فقه التربیه و التعلیم، فقه الاخلاق و التزکیه، فقه الآسرة و العائله که احکام مربوط به خانواده مانند نکاح و طلاق و خلع و مبارات لعان و ایلاء باید در اینجا ذکر شوند، همچنین حقوق والدین و زوجین و اولاد و ارحام، فقه الاداره یعنی فقه مدیریت، فقه السیاسه، فقه سیاسات حکومیه، فقه الولایه، فقه الامه و الشعب، فقه الاقلیم و ما یتعلق بدار الاسلام، فقه السلطه التقنینیه، فقه السلطه التنفیذیه یا قوه مجریه، فقه السلطه الثقافیه، فقه السلطه الامنیه و العسکریه، فقه السلطه القضائیه، فقه المال و الملکیه، فقه اقتصاد و المتاجر، فقه الاعلام و النشر همه در اینجا بحث می شوند. در بخش ارتباط انسان با دنیا فقه البیئه و الطبیعه یعنی محیط زیست، فقه الحضاره و المدنیه یعنی فقه تمدن و سبک زندگی، فقه الثقافه، فقه الضرائب یا مالیات، فقه الفنون الجمیله، فقه البلدیه و الاعمار و المسکن و الطرق و الشوارع، فقه التقنیه یا تکنولوژی همگی در این بخش طرح می شوند.