درس اصول استاد علی‌اکبر رشاد

موضوع: مبحث مقاصد الشریعه

نمایه ای از درس

در پنج حوزه قانونگذاری، اجرا، قضاوت، نظامی گری و فرهنگ آیات و روایاتی هست که با بررسی آنها و واکاوی ادله ذکر شده در آنها می توان به غایات و مقاصد علیای دین پی برد.

در این اسلوب یعنی در روش اجتهادی برای کشف مقاصد شریعت باید نخست به کتاب و سنت رجوع کنیم و همه احکامی که شارع مقدس برای آنها غایت و مقصدی را بیان کرده است را جمع آوری و استقراء کنیم. سپس با بررسی این جزئیات و اغراض جزییه به غایات و مقاصد کلیه و اصلیه ی احکام پی برده و در نهایت به مقاصد عالیه شریعت دست یابیم. این نکته نیز قابل ذکر است که برخی از مقاصد صغری یا قرببه، پاره ای وسطی یا وسیطه و بعضی علیا یا بعیده هستند. برای نمونه خداوند متعال می فرماید:

﴿يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَاءِ الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلَابِيبِهِنَّ ذَٰلِكَ أَدْنَىٰ أَنْ يُعْرَفْنَ فَلَا يُؤْذَيْنَ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا﴾

سوره احزاب آیه ۵۹

یعنی ای پیامبر به زنان و دختران خود و زنان مومنین بگو که خود را بپوشانند سپس خداوند در بیان غایت و مقصد این حکم می فرماید که این عمل موجب می شود که ایشان به عفت و پاکدامنی شناخته شده و مورد آزار و اذیت قرار نگیرند. در آیه دیگری می فرماید:

﴿قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَيَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ۚ ذَٰلِكَ أَزْكَىٰ لَهُمْ ۗ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا يَصْنَعُونَ﴾

سوره نور آیه ۳۰

خداوند می فرماید: ای پیامبر به مومنین بگو که چشم از گناه فروبندند و اندام خویش را از بی عفتی بازدارند سپس در بیان غایت و مقصد این حکم می فرماید: این برای آنها پاکیزه تر است. در آیه دیگری خداوند همین سفارش را به زنان کرده و می فرماید:

﴿وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَاسوره نور آیه ۳۱﴾

در آیه دیگری می فرماید:

﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لِيَسْتَأْذِنْكُمُ الَّذِينَ مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ وَالَّذِينَ لَمْ يَبْلُغُوا الْحُلُمَ مِنْكُمْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ ۚ مِنْ قَبْلِ صَلَاةِ الْفَجْرِ وَحِينَ تَضَعُونَ ثِيَابَكُمْ مِنَ الظَّهِيرَةِ وَمِنْ بَعْدِ صَلَاةِ الْعِشَاءِ ۚ ثَلَاثُ عَوْرَاتٍ لَكُمْ ۚ لَيْسَ عَلَيْكُمْ وَلَا عَلَيْهِمْ جُنَاحٌ بَعْدَهُنَّ ۚ طَوَّافُونَ عَلَيْكُمْ بَعْضُكُمْ عَلَىٰ بَعْضٍ ۚ كَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآيَاتِ ۗ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ﴾

سوره نور آیه ۵۸

خداوند متعال در آیه بالا با جمله «ثَلَاثُ عَوْرَاتٍ لَكُمْ» غایت و مقصد حکم بالا یعنی وجوب اذن گرفتن هنگام ورود به اتاق را بیان می کند. در آیه دیگری می فرماید:

﴿وَالْقَوَاعِدُ مِنَ النِّسَاءِ اللَّاتِي لَا يَرْجُونَ نِكَاحًا فَلَيْسَ عَلَيْهِنَّ جُنَاحٌ أَنْ يَضَعْنَ ثِيَابَهُنَّ غَيْرَ مُتَبَرِّجَاتٍ بِزِينَةٍ ۖ وَأَنْ يَسْتَعْفِفْنَ خَيْرٌ لَهُنَّ ۗ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ﴾

سوره نور آیه ۶۰

خداوند می فرماید که زنان یائسه که امید ازدواج در آنها نیست می توانند پوشش کمتری داشته باشند به شرط آنکه کار به خودنمایی نکشد و خداوند با واژگان «وَالْقَوَاعِدُ» و «لَا يَرْجُونَ نِكَاحًا» به غایت و مقصد این حکم اشاره فرموده است. در پنج حوزه قانونگذاری، اجرا، قضاوت، نظامی گری و فرهنگ آیات و روایاتی هست که با بررسی آنها و واکاوی ادله ذکر شده در آنها می توان به غایات و مقاصد علیای دین پی برد.