موضوع: المفاهيم/قاعده سیاق /نیاز به سیاق

اعوذ بالله من الشیطان الرجیم

بسم الله الرحمن الرحیم

»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«

نمایه ای از درس

با وجود لغتنامه ها برای فهم معنی کلمات

چه نیازی به سیاق هست

شاید کسی گمان کند که ما معنای واژه را از واژه نامه ها در می یابیم و چه نیازی به سیاق است پاسخ آن است که گاه واژه ای در معنایی به کار رفته است که آن معنی در کتاب لغت نیامده است و شما با سیاق معنای آن واژه را در می یابید و گاه یک واژه چندین معنای حقیقی و مجازی دارد و شما نمی دانید که متکلم کدام معنی را اراده کرده است و سیاق شما را یاری می کند که معنای مراد متکلم را دریابید.

»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«»«

به نگر می رسد که جستار سیاق در سخن برخی از بزرگان اندک و آشفته است و جز به ضابطه نهادن و قانون گذاردن معیارهای آن سامان نمی یابند و بدون معیارهای دقیق نمی توان گفت که کدام دلیل سیاق است و کدام نیست. دانستیم که معیارهای سیاق را به اشکال گوناگون می توان دسته بندی کرد و از جمله ی آنها تقسیم به معیارهای عام و معیارهای خاص است. معیار عام آن است که در همه ی مصادیق سیاق یافت می شود و به اعتبار آن معیار نمونه ای را مصداق سیاق به شمار می آوریم. یکی از این معیارهای عام یکپارچگی و هماهنگی لفظی و معنایی است که در همه ی مصادیق سیاق یافت می شود و اگر جز این باشد آن دلیل را سیاق به شمار نمی آوریم. دسته ی دوم معیارهای خاص هستند که تنها به برخی از گونه های سیاق اختصاص دارند برای نمونه تنها ویژه کلمه، جمله، فقره و یا کلیت یک متن هستند. این نکته نیز بسیار پر اهمیت است که هر مصداق سیاق که یا در کلمه است، یا در جمله و یا فراتر از آن هر کدام از حیث محتوی به دانش یا ساحتی جدا وابسته اند برای نمونه یک واژه صرفی است و دیگری نحوی و واژه ی سوم اصولی یا فقهی است و گاه یک واژه عرفی است و هر کدام از این مصادیق به اعتبار خاستگاه و جنس خود از ضوابط متفاوتی که ویژه آنهاست است پیروی می نمایند. از این رو گاه سیاق کارکرد لغوی داشته و به یاری آن معنای لفظی را می فهمیم با مراد متکلم از کاربست آن لفظ را در می یابیم. گاه نیز از سیاق به یک امر صرفی، نحوی، بلاغی، تفسیری یا اصولی پی می بریم. اینچنین است که گاه سیاق ما را در تولید قواعد اصولیه و فرآیند استنباط یاری می رساند. شاید کسی گمان کند که ما معنای واژه را از واژه نامه ها در می یابیم و چه نیازی به سیاق است پاسخ آن است که گاه واژه ای در معنایی به کار رفته است که آن معنی در کتاب لغت نیامده است و شما با سیاق معنای آن واژه را در می یابید و گاه یک واژه چندین معنای حقیقی و مجازی دارد و شما نمی دانید که متکلم کدام معنی را اراده کرده است و سیاق شما را یاری می کند که معنای مراد متکلم را دریابید. بنابراین سیاق گذشته از مستوای کلمه یا جمله و یا غیر آنها باید از جنس دانش یا ساحتی باشد که خاستگاه آن کلمه و جمله هستند و باید از کارکردهای آن دانش و ساختار آن برخوردار باشد و افزون بر ضوابط عام باید تابع ضوابط آن دانش نیز باشد و اگر جز این باشد دلالت و ظهوری برای شنونده به دست نخواهد آمد و اگر دانش نوینی پایه ریزی شود سیاق در واژه ها و گزاره های آن دانش نیز باید تابع ضوابط آن دانش باشد کما اینکه علوم صرف و نحو و بلاغت همگی پس از اسلام پدید آمدند ولی هنگام کاربست آنها در متن دینی و بهره بردن از سیاق ضوابط واژه ی هر کدام را رعایت می کنیم.

و صلی الله علی محمد و آله الطیبین الطاهرین