درس خارج اصول استاد محمدحسن ربانی بیرجندی

موضوع: الأصول العملية/اصالة البرائة /ادله نقلی

پاسخ به اشکالات وارد به آیه

اما مقدماتی در جواب به اشکال اول بیان شد،و در ادامه میگوییم حتی اگر پذیرفتیم که آیه ناظر به عدم عذاب دنیوی در صورت عدم ابلاغ رسول است،این خود به طریق اولی دال بر عدم عذاب اخروی خواهد بود.و دیگر اینکه در بررسی ادبی واژگان و ترکیب «ما» و «کان» معلوم شد که این ترکیب محدود به گذشته نیست بلکه دال بر استمرار می باشد.چه اینکه «عبدالقادر جرجانی» که ادیب بزرگی است نیز اشاره نموده، که نوعا «کان» با این ترکیب یا «کان» های استعمال شده در آخر آیات منسلخ از زمان است،مانند «کان الله علیما حکیما» و مفید استمرار و تاکید است. مورد بحث « ﴿وَ ما كُنَّا مُعَذِّبِينَ حَتَّى نَبْعَثَ رَسُولًا ﴾» از همین قبیل است.لذا این ترکیب ها دلالت و انحصار در ماضی ندارد.

اما اشکال دوم:که منفی در آیه شریفه فعلیت عقاب در دنیا است،را چنین پاسخ داده اند که :« أنّ عدم لياقة التعذيب قبل البيان يدل على عدم كون العبد مستحقاً للعذاب، إذ مع فرض استحقاق العبد لا وجه لعدم كونه لائقاً به تعالى، بل عدم لياقته به تعالى إنّما هو لعدم استحقاق العبد له، فالمدلول المطابقي للآية الشريفة و إن كان نفي فعلية العذاب إلّا أنّها تدل على نفي الاستحقاق بالالتزام على ما ذكرناه.»[1]

در واقع کسی را که خداوند عالم به دلیل عدم ابلاغ رسل به او در دنیا مستحق عذاب نمی داند،به طریق اولی و دلالت التزامی عدم استحقاق او را بر عذاب اخروی می رساند.و اگر عبد واقعا مستحق عقاب بود باید قید «فی الدنیا» بیان می شد،و این تعذیب بدون ابلاغ پیام در شأن پروردگار عادل نیست.و مدلول مطابقی آیه نفی فعلیت عذاب است، و مدلول التزامی آن نفی عذاب در آخرت هم می باشد.

لذا آیه شریفه قابلیت استدلال بر اصل برائت را دارا می باشد،و این اولین دلیل از ادله نقلیه می باشد.