1401/08/22
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: الأصول العملية/اصالة البرائة /ادله نقلی
استدلال به آیه ۱۵ سوره اسراء
اولین دلیل از ادله نقلی اصالة البرائة آیه پیش گفته در سوره اسرا است،که پروردگار عالم فرمود قومی عذاب نمی شود تا وقتی رسولی بر آنها مبعوث شود،و باید دقت شود که هیچ دلیلی نداریم که به تمام اصول عملیه را یکجا و کامل دلالت نماید.بلکه باید با استفاده از مجموع ادله به صورت گام به گام به اثبات مطلوب بپردازیم.
فراز مورد استشهاد از آیه :« ﴿ۗ وَمَا كُنَّا مُعَذِّبِينَ حَتَّىٰ نَبْعَثَ رَسُولًا﴾»[1]
بیان اشکالات وارده به آیه
در استدلال به این آیه شریفه اشکالاتی وارد شده؛
اشکال اول:این است که آیات قبل از این آیه « ﴿وَكُلَّ إِنْسَانٍ أَلْزَمْنَاهُ طَائِرَهُ فِي عُنُقِهِ ۖ وَنُخْرِجُ لَهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ كِتَابًا يَلْقَاهُ مَنْشُورًا اقْرَأْ كِتَابَكَ كَفَىٰ بِنَفْسِكَ الْيَوْمَ عَلَيْكَ حَسِيبًا﴾»[2] اشاره به مسأله قیامت دارد،و به صراحت میگوید «نخرج یوم القیامه» اما در صدر آیه مورد استشهاد می گوید « مَنِ اهْتَدَىٰ فَإِنَّمَا يَهْتَدِي لِنَفْسِهِ» عبارت با من شرطیه که از ادات عموم شروع شده و بر سر فعل ماضی قرار گرفته،لذا جمله بر گذشته دلالت می کند و در ادامه« ﴿وَمَنْ ضَلَّ فَإِنَّمَا يَضِلُّ عَلَيْهَا﴾» مجددا من شرطیه بر سر فعل ماضی در آمده.در فراز مورد استشهاد هم فعل «و ما کنا» ماضی است؛که در این آیه سه فعل ماضی به کاربرده شده؛که نشان از این است که این آیه شریفه در مورد گذشتگان است و در مقام جعل حکم نیست،بلکه در مقام إخبار از حال گذشتگان است،به مناسبت آیات قبل که در باره قیامت بود میگوید گذشتگان را اگر بخواهیم در قیامت مجازات نماییم،قبل از ارسال رسول مجازات نخواهند شد،لذا آیه شریفه ناظر به گذشتگان است و ربطی به حکم برائت در زمان شبهه حکمی یا موضوعی ندارد.
اشکال دوم: منظور از عذاب در این آیه شریفه عذاب دنیوی است؛به قرینه «من اهتدی» و «من ضل» که در صدر آیه است و هدایت و ضلالت از امور این دنیا می باشد،و نشان می دهد که منظور از عذاب هم عذاب همین دنیا است.اما در اصالة البرائة غرض عدم تعلق عقاب اخروی است.
اشکال سوم: «معذبین» در آیه شریفه اسم فاعل است،و صیغه فاعل دال بر زمان حال حقیقت است،دال بر زمان آینده قطعا مجاز است، و «معذبین» بعد از ما کنا قرار گرفته و منظور جریان عذاب در همین دنیا است؛به عبارت دیگر مردم در این دنیا مستحق عذاب نیستند تا رسولی برای آنها مبعوث شود.و منظور از رسول مطلق حجت است.
البته اشکالات دیگری هم به این آیه شریفه در استدلال به اصل برائت وارد شده.
پایان جلسه بیست و یکم.