موضوع: قضای ماه رمضان

 در مسئله ی نیابت از احیاء که دیروز مطرح شده بود توضیحاتی را ارائه می کنیم و آن اینکه نیابت از حی جایز نیست مگر در مورد کسی که در مسئله ی حج مستطیع بوده و نرفته است و بعد مریض شده و قدرت رفتن به حج را ندارد و مأیوس است از اینکه تا آخر عمر استطاعت رفتن به حج را پیدا کند او واجب است که نائب بگیرد تا حج را از طرف او به جا آورد.

 نیابت بر خلاف اصل است و فقط آن را در جایی که ثابت شده است قبول می کنیم که از جمله در مورد حج است.

 نیابت در حج مستحبی هم جایز است و یک نفر از چند نفر و چند نفر از یک نفر می توانند نائب شوند و در مورد علی بن یقطین آمده است که در یک سال چندین نفر از طرف او برای حج مستحبی نائب بودند.

 در غیر حج مانند صوم مستحبی و نماز مستحبی و غیره کسی نمی تواند از طرف احیاء نائب شود.

 مسئله ی دیگر اهداء ثواب است. این عمل مطلقا هم برای احیاء و هم برای اموات و در تمام عبادات جایز است.

 مسئله ی 13: إذا فاته شهر رمضان أو بعضه لعذر و استمر إلى رمضان آخر‌ (رمضان سال بعد) فإن كان العذر هو المرض سقط قضاؤه على الأصح و كفر (کفاره می دهد) عن كل يوم بمد و الأحوط مدان.

 صاحب عروة در این مسئله از عذری که مسبب از مرض است سخن می گوید که اگر تداوم پیدا کرد و تا ماه رمضان سال بعد ادامه پیدا کرد قضای روزه از او ساقط می شود و فرد فقط باید کفاره بدهد که به مقدار یک یا دو مد است.

دلالت روایات:

 وسائل ج 7 ص 244 باب 25 از ابواب احکام شهر رمضان

 حدیث 1: مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِيزٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ وَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَأَلْتُهُمَا عَنْ رَجُلٍ مَرِضَ فَلَمْ يَصُمْ حَتَّى أَدْرَكَهُ رَمَضَانٌ آخَرُ فَقَالَا إِنْ كَانَ بَرَأَ ثُمَّ تَوَانَى (بعد سستی کرد) قَبْلَ أَنْ يُدْرِكَهُ الرَّمَضَانُ الْآخَرُ صَامَ الَّذِي أَدْرَكَهُ وَ تَصَدَّقَ عَنْ كُلِّ يَوْمٍ بِمُدٍّ مِنْ طَعَامٍ عَلَى مِسْكِينٍ وَ عَلَيْهِ قَضَاؤُهُ وَ إِنْ كَانَ لَمْ يَزَلْ مَرِيضاً حَتَّى أَدْرَكَهُ رَمَضَانٌ آخَرُ صَامَ الَّذِي أَدْرَكَهُ وَ تَصَدَّقَ عَنِ الْأَوَّلِ لِكُلِّ يَوْمٍ مُدٌّ عَلَى مِسْكِينٍ وَ لَيْسَ عَلَيْهِ قَضَاؤُهُ. این خبر صحیح است.

 در این روایات امام علیه السلام بین کسی که تا سال بعد خوب شده است ولی در گرفتن روزه توانی کرده و بین کسی که مرضش تا سال بعد ادامه یافته فرق گذاشته است.

 حدیث 2: کلینی عَنْهُ (علی بن ابراهیم) عَنْ أَبِيهِ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ (محمد بن اسماعیل نیشابوری از اساتید کلینی است.) عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ جَمِيعاً عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ جَمِيلٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع فِي الرَّجُلِ يَمْرَضُ فَيُدْرِكُهُ شَهْرُ رَمَضَانَ وَ يَخْرُجُ عَنْهُ (از ماه رمضان خارج شد) وَ هُوَ مَرِيضٌ وَ لَا يَصِحُّ حَتَّى يُدْرِكَهُ شَهْرُ رَمَضَانٍ آخَرُ قَالَ يَتَصَدَّقُ عَنِ الْأَوَّلِ وَ يَصُومُ الثَّانِيَ فَإِنْ كَانَ صَحَّ فِيمَا بَيْنَهُمَا وَ لَمْ يَصُمْ حَتَّى أَدْرَكَهُ شَهْرُ رَمَضَانٍ آخَرُ صَامَهُمَا جَمِيعاً وَ تَصَدَّقَ عَنِ الْأَوَّلِ. این خبر صحیح است.

 حدیث 9: عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِي قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ جَدِّهِ عَلِيِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِيهِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ تَتَابَعَ عَلَيْهِ رَمَضَانَانِ لَمْ يَصِحَّ فِيهِمَا ثُمَّ صَحَّ بَعْدَ ذَلِكَ‏ كَيْفَ يَصْنَعُ قَالَ يَصُومُ الْأَخِيرَ وَ يَتَصَدَّقُ عَنِ الْأَوَّلِ بِصَدَقَةٍ لِكُلِّ يَوْمٍ مُدٌّ مِنْ طَعَامٍ لِكُلِّ مِسْكِينٍ.

 وَ رَوَاهُ عَلِيُّ بْنُ جَعْفَرٍ فِي كِتَابِهِ نَحْوَهُ

نکته ی دیگر در کلام صاحب عروة این است که در بعضی از نسخه بدل کتاب عروة به جای (مد)، (مدان) آمده است. در اینجا در امر دائر بین اقل و اکثر است و ما در اقل و اکثر استقلالی، اقل را اخذ می کنیم زیرا ذمه ی ما یقینا به اقل مشغول شده است و در اکثر شک داریم از این رو در اکثر برائت جاری می کنیم.

 در مقابل این قول، قول دیگری وجود دارد و آن اینکه اگر کسی بعد از چند سال حالش خوب شد باید قضای آن روزهایی که به سبب مرض روزه نگرفته است را به جا آورد.

 دلیل ایشان خبر سوم از باب 25 است

 عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَيْلِ عَنْ أَبِي الصَّبَّاحِ الْكِنَانِيِّ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ عَلَيْهِ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ طَائِفَةٌ (چند روز روزه به گردنش است.) ثُمَّ أَدْرَكَهُ شَهْرُ رَمَضَانٍ قَابِلٌ قَالَ عَلَيْهِ أَنْ يَصُومَ (این ماه رمضان را باید روزه بگیرد) وَ أَنْ يُطْعِمَ (از ماه رمضان سال قبل) كُلَّ يَوْمٍ مِسْكِيناً فَإِنْ كَانَ مَرِيضاً فِيمَا بَيْنَ ذَلِكَ حَتَّى أَدْرَكَهُ شَهْرُ رَمَضَانٍ قَابِلٌ فَلَيْسَ عَلَيْهِ إِلَّا الصِّيَامُ إِنْ صَحَّ وَ إِنْ تَتَابَعَ الْمَرَضُ عَلَيْهِ فَلَمْ يَصِحَّ فَعَلَيْهِ أَنْ يُطْعِمَ لِكُلِّ يَوْمٍ مِسْكِيناً

 محمد بن فضیل بین دو نفر مشترک است و آنی که در سند فوق است محمد بن فضیلی است که ضعیف است.

 شاهد مثال (فَلَيْسَ عَلَيْهِ إِلَّا الصِّيَامُ إِنْ صَحَّ) است یعنی اگر از رمضان قبل تا رمضان بعد مریض بود باید روزه ی قضای سال قبل را بگیرد.

 بعد صاحب وسائل اضافه می کند: مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَعْقُوبَ وَ ذَكَرَ الْأَحَادِيثَ الثَّلَاثَةَ وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَيْلِ نَحْوَهُ نقول: مشهور از این خبر اعراض کرده است هر چند مشهور است. آیة الله خویی چون اعراض مشهور را مؤثر نمی داند سعی کرده است ثابت کند محمد بن فضیل ضعیف می باشد.

بعد صاحب عروة اضافه می کند:

 این فرع مربوط به این است که اگر کسی هر چند قضا بر او واجب نیست تصمیم بگیرد روزه ی رمضان قبل را قضا کند. این کار اشکالی ندارد ولی کفاره را حتما باید بدهد.

 البته باید توجه داشت که برای شرح عروة به چهار کتاب که هر کدام مزیت هایی دارند باید مراجعه کرد.

کتاب مستند آیة الله خوئی. ایشان قائل است که اگر روایت ضعیف باشد ولی عمل اصحاب را به همراه داشته باشد باز نمی توان به آن عمل کرد و اگر روایت قوی باشد ولی اصحاب به آن عمل نکرده باشند باید به آن روایت عمل کرد. کتاب مستمسک آیة الله حکیم که در نقل اقوال بسیار خوب است. کتاب مهذب الاحکام آیة الله عبد الاعلی سبزواری که یک دوره فقه را در بر دارد. کتاب مصباح الهدی از آیة الله شیخ محمد تقی آملی. ایشان هر مسئله را به چند قسم می کند و می فرماید: فیه امور و بعد هر کدام را جداگانه بحث می کند.