درس خارج فقه آیت الله نوری

کتاب الصوم

90/02/24

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: مواردی که قضای روزه واجب است.

 بحث در مسئله ی دوم از مسائل وجوب قضاء است و آن اینکه صاحب عروة می فرماید: المسئلة الثانیة: يجب القضاء على من فاته لسكر‌ من غير فرق بين ما كان للتداوي أو على وجه الحرام‌

 کسی که به واسطه ی مستی روزه از او فوت شده است باید روزه ی آن روز را قضا کند. استعمال این سکر چه به دلیل تداوی باشد و چه چیز دیگر موجب می شود که فرد روزه ی آن روز را قضا کند. اگر برای تداوی هم باشد هر چند حرام نیست ولی روزه ی آن روز قضا دارد.

 امام قدس سره در این کلام عروة بر وجوب قضاء حاشیه دارد و می فرماید: علی الاحوط لو سبق منه النیة و اتم الصوم و علی الاقوی فی غیره (اگر مستی طوری باشد که نیت نتوانست بکند) ما هم در حاشیه ی عروه همین مطلب را قبول داریم.

 بله مغمی علیه هم نمی تواند نیت کند ولی روایت داریم که قضای روزه بر او واجب نیست.

 به هر حال برای اینکه مستی موجب فوت صوم می شود صوری بیان شده است:

اول اینکه یکی از ارکان صوم نیت است و فرد باید امساک را که از طلوع تا غروب است نیت کند. از این رو اگر کسی قبل از فجر مست باشد چون نمی تواند نیت کند از این رو روزه را باید قضا کند.

نقول: این مانند کسی است که قبل از طلوع فجر خواب مانده باشد و یا در تمام روز خواب مانده باشد که روزه اش صحیح است. ولی حق این است که خواب با عقل فرق دارد زیرا مستی زوال عقل است ولی خواب چنین نیست بلکه فرد با تکانی و یا صدایی بیدار می شود.

دوم اینکه او در طول روز شرب مسکر کرده است.

نقول: این هم مانند شرب آب است زیرا فرد هر چه در طول روز بخورد موجب می شود که روزه اش باطل شود. شرب مسکر چون حرام است نه تنها قضا بلکه کفاره ی جمع هم دارد.

سوم اینکه او در طول روز مسکری را بوییده است و بر اثر استشمام مست شده است.

 صاحب جواهر در ج 17 ص 389 می فرماید: و اما السكران و نحوه ممن لا يدخل تحت اسم المجنون و المغمى عليه فالمتجه وجوب القضاء عليه، لعموم «من فاتته» كما عن الشيخ و ابن إدريس و الفاضلين و الشهيد القطع به، بل المتجه عدم الفرق بين كون ذلك منه على جهة الحرمة و عدمها كالغافل و المكره و المضطر و نحوهم،

 از این عبارت فهمیده می شود که روزه باید عن توجه صورت بگیرد و سکران چنین توجهی را ندارد.

 مسئلة 3: يجب على الحائض و النفساء قضاء ما فاتهما حال الحيض و النفاس‌ و أما المستحاضة فيجب عليها الأداء و إذا فات منها فالقضاء‌.

 زن حائض و نفساء باید بعد از طاهر شدن روزه را قضا کنند (ولی نماز را لازم نیست قضا کند)

 در احتجاج طبرسی روایتی است که مربوط به بحثی است که میان امام صادق علیه السلام و ابو حنیفة واقع شد می خوانیم که حضرت به ابو حنیفه فرمود که به چیزی فتوا می دهی؟ او یکی از موارد را قیاس عنوان کرد و حضرت به او فرمود: نماز مهمتر است یا صوم؟ او گفت: نماز و حضرت فرمود: پس چرا زن حائض نباید نماز را قضا کند ولی روزه را باید قضا کند.

 به هر حال نصوص کثیره ای در این مورد وجود دارد و اجماع هم بر این امر اقامه شده است:

 وسائل ج 7 ص 162 باب 25 از ابواب من یصح عنه الصوم

 حدیث 1: مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ‏ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ امْرَأَةٍ أَصْبَحَتْ صَائِمَةً فَلَمَّا ارْتَفَعَ النَّهَارُ أَوْ كَانَ الْعَشِيُّ (بعد از ظهر) حَاضَتْ أَ تُفْطِرُ قَالَ نَعَمْ وَ إِنْ كَانَ وَقْتُ الْمَغْرِبِ فَلْتُفْطِرْ قَالَ وَ سَأَلْتُهُ عَنِ امْرَأَةٍ رَأَتِ الطُّهْرَ فِي أَوَّلِ النَّهَارِ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ فَتَغْتَسِلُ وَ لَمْ تَطْعَمْ فَمَا تَصْنَعُ فِي ذَلِكَ الْيَوْمِ قَالَ تُفْطِرُ ذَلِكَ الْيَوْمَ فَإِنَّمَا فِطْرُهَا مِنَ الدَّمِ (به هم خوردن روزه به دلیل همان خون است. اگر یک لحظه خون ببیند روزه ی آن روز را باید افطار کند.)

 این روایت صحیحه است.

 صاحب وسائل بعد از نقل این روایت می فرماید که شیخ و صدوق هم این روایت را نقل کرده اند.

 هکذا حدیث 2، 3 و 5 همین مضمون را دارد.

 حدیث 5: بِإِسْنَادِهِ (شیخ طوسی) عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ الْقَاسِمِ عَنْ عَلِيٍّ (علی بن حسن بن فضال که فتحی و موثق است.) عَنْ أَبِي بَصِيرٍ (یحیی بن قاسم اسدی) قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ امْرَأَةٍ أَصْبَحَتْ صَائِمَةً فِي رَمَضَانَ فَلَمَّا ارْتَفَعَ النَّهَارُ حَاضَتْ قَالَ تُفْطِرُ قَالَ وَ سَأَلْتُهُ عَنِ امْرَأَةٍ رَأَتِ الطُّهْرَ أَوَّلَ النَّهَارِ (اول صبح پاک شد) قَالَ تُصَلِّي وَ تُتِمُّ صَوْمَهَا (اگر چیزی هم نخورده است مستحب از باب ادب امساک کند) وَ تَقْضِي.

 وسائل ج 2 باب 41 از ابواب حیض ص 588 باب وُجُوبِ قَضَاءِ الْحَائِضِ وَ النُّفَسَاءِ الصَّوْمَ دُونَ الصَّلَاةِ إِذَا طَهُرَتْ در این باب 15 روایت نقل شده است.

 باب 28 از ابواب من یصح عنه الصوم حاوی روایاتی است که زن حائض اگر در وسط روز پاک شد مستحب است تادبا امساک کند.

 حدیث 2 و 3.

اما حکم مستحاضه: حکم او با حائض و نفساء فرق دارد او باید روزه را بگیرد و اگر روزه از او فوت شود آن را قضا کند.

 مسئله ی 4: المخالف إذا استبصر يجب عليه قضاء ما فاته‌ و أما ما أتى به على وفق مذهبه فلا قضاء عليه.‌

 بیشترین مخالفت ما با سنی ها در طلاق و ارث است. آنها در مسائل صوم هم با ما اختلاف دارند. صاحب عروة در این مسئله می فرماید: اگر آنها صوم را طبق مذهب خودش به خوبی انجام داده است بعد از مستبصر شدن قضا ندارد.

 صاحب وسائل روایات این بحث را در ج 1 ابواب مقدمة العبادات ذکر کرده است. در آنجا ابتدا ذکر می کند که هیچ عملی از کسی که ولایت نداشته باشد مقبول نیست.

 ج 1 باب 31 ص 97 بَابُ عَدَمِ وُجُوبِ قَضَاءِ الْمُخَالِفِ عِبَادَتَهُ إِذَا اسْتَبْصَرَ سِوَى الزَّكَاةِ إِذَا دَفَعَهَا إِلَى غَيْرِ الْمُسْتَحِقِّ وَ الْحَجِّ إِذَا تَرَكَ رُكْناً مِنْهُ.