درس خارج فقه آیت الله نوری

کتاب الصوم

89/11/20

بسم الله الرحمن الرحیم

 موضوع : فی ما وردت الرخصة
 
 بعضی ار افراد هستند که مرخص از روزه گرفتن می باشند یعنی شارع مقدس به آنها اجازه داده تا افطار کنند و روزه نگیرند که صاحب عروة در این فصل به ترتیب آنها را نام می برد .
  فصل ؛ وردت الرخصة فی إفطار شهر رمضان لأشخاص بل یجب: الأول و الثانی : الشیخ و الشیخه إذا تعذّر علیهما الصوم أو کان حرجاً و مشقّة فیجوز لهما الإفطار لکن یجب علیهما فی صورة المشقّة بل فی صورة التعذّر أیضاً التکفیر بدل کلّ یوم بمدّ من طعام ، و الأحوط مدّان و الأفضل کونهما من حنطة و الأقوی وجوب القضاء علیهما لو تمکّنا بعد ذلک .
  کسی که عطش داشته باشد باید افطار کند چه از تحمل عطش عاجز باشد یا بر او شاق باشد و واجب است که بدل هر روزی یک مد صدقه بدهد و أحوط دو مد است چه امید به زوال آن مرض داشته باشد یا نه و اگر متمکن شود أحوط بلکه أقوی وجوب قضاء آن است چنانچه أحوط آن است که مقدار ضرورت بیاشامد .
 از جهاتی در این مسئله بحث شده است ؛ اول اینکه آیا یک مد ثابت است یا دو مد؟ . بحث دیگر این است که آیا این طعام باید فقط از حنطه باشد یا سایر چیزها مثل خرما و کشمش و غیره نیز درست است؟ .
 بحث دیگر این است که آیا این حکم فقط شامل کسانی می شود که اصلاً نمی توانند روزه بگیرند یا اینکه شامل کسانی که می توانند ولی دچار مشقت و عسر و حجر می شوند نیز می شود؟ . مطلب دیگر این است که آیا تصدق شامل هر دوی اینها می شود یا فقط شامل کسی می شود که روزه برایش مشقت دارد؟ زیرا کسی که قدرت بر روزه ندارد اصلاً امری متوجه او نمی شود . بحث دیگر این است که صاحب عروة فرموده اند علی الأقوی اگر بعداً متمکن از روزه شدند واجب است که روزه هایشان را قضا کنند .
  خوب و اما کتاباً و سنتاً و اجماعاً و عقلاً بر شیخ و شیخه به ترتیبی که عرض شد واجب است که صومشان را افطار کنند و اما کتاباً همان آیه 184 از سوره بقره بر این مطلب دلالت دارد : « وعلی الذین یطیقونه فدیةٌ طعام مسکین » که طبق تفسیر أهل بیت(ع) یطیقونه شامل شیخ و شیخه و ذوالعطاش می شود .
 واما سنتاً اخبار زیادی در باب 15 از ابواب من یصح منه الصوم داریم که براین مطلب دلالت دارند که بعداً آنها را می خوانیم .
 واما اجماعاً ما براین مطلب اجماع داریم و صاحب جواهر در ص 612 از جلد 17 جواهر نیز براین مطلب نقل اجماع کرده است .
  واما عقلاً خوب معلوم است که در جایی که روزه ضرر دارد عقل حکم می کند به عدم جواز روزه و وجوب دفع ضرر ناشی از صوم .
 خوب همانطور که عرض کردیم اخبار 3و 6و 7و 8 از باب 15 از ابواب من یصح منه الصوم آیه 184 از سوره بقره را تفسیر می کنند ، خبر 3 از این باب 15 این خبر است : « و عن محمدبن یحیی ، عن محمدبن الحسین ، عن صفوان بن یحیی ، عن العلاء ابن زرین ، عن محمدبن مسلم ، عن أبی جعفر (ع) فی قول الله عزوجل ، ( و علی الذین یطیقونه فدیة طعام مسکین) قال : الشیخ الکبیر و الذی یأخذه العطاش ، و عن قوله عزوجل : ( فمن لم یستطع فإطعام ستین مسکیناً) قال : من مرض أو عطاش » . خبر سنداً صحیح می باشد و همانطورکه می بینید امام(ع) آیه را به شیخ کبیر و ذوالعطاش تفسیر کرده است .
  خبر بعدی خبر 6 از همین باب 15 می باشد ، خبر این است : « و عن محمدبن یحیی ، عن أحمدبن محمد ، عن ابن فضّال ، عن ابن بکیر ، عن بعض أصحابنا ، عن أبی عبدالله(ع) فی قول الله عزوجل( و علی الذین یطیقونه فدیة طعام مسکین) قال : الذین کانوا یطیقون الصوم فأصابهم کبر أو عطاش أو شبه ذلک فعلیهم لکل یوم مدّ » . در سند این خبر ابن فضال و ابن بکیر که فطحی المذهب هستند واقع شده اند و بعلاوه این خبر مرسل می باشد و همانطورکه می بینید در این خبر نیز قول خداوند به پیرمردو پیرزن تفسیر شده است .
 خبر بعدی خبر 7 از این باب 15 می باشد ، خبر این است : « محمدبن مسعود العیاشی فی (تفسیره) عن سماعة ، عن أبی بصیر قال: سألته عن قول الله عزوجل : ( و علی الذین یطیقونه فدیة طعام مسکین) قال: هو الشیخ الکبیر الذی لایستطیع ، والمریض » . این خبر هم مرسل می باشد و همانطورکه می بینید در این خبر نیز آیه به شیخ کبیر تفسیر شده است .
  و اما خبر بعدی خبر 8 از این باب 15 می باشد ، خبر این است : « و عن رفاعة ، عن أبی عبدالله (ع) فی قوله عزوجل( و علی الذین یطیقونه فدیة طعام مسکین) قال : المرأة تخاف علی ولدها ، والشیخ الکبیر » . این خبر هم مرسل می باشد ولی دلالتش روشن است ، خلاصه اینکه در این باب 15 این چهار خبر آیه 184 از سوره بقره را به شیخ کبیر تفسیر کرده اند .
 خوب حالا می رویم سراغ روایات مربوط به این بحث ، اخبار 1و 4و 5و 9و 12و از همین باب 15 از ابواب من یصح منه الصوم به طور مستقل برمانحن فیه دلالت دارند یعنی تفسیر آیه مذکور نمی باشند ، خبر اول از این باب 15 این خبر است : « محمدبن یعقوب عن محمدبن یحیی عن أحمدبن محمد عن الحسن بن محبوب عن علاءبن رزین عن محمدبن مسلم قال : سمعت أباجعفر(ع) یقول : الشیخ الکبیر والذی به العطاش لاحرج علیهما أن یفطرا فی شهر رمضان ، و یتصدّق کلّ واحد منهما فی کلّ یوم بمدّ من طعام و لا قضاء علیهما ، فإن لم یقدرا فلا شیء علیهما » . خبر از لحاظ سند در اعلی درجه صحت قرار دارد و دلالتش برمانحن فیه روشن است و البته در ادامه امام(ع) احکام دیگری را نیز بیان می فرمایند ، و ما عرض می کنیم که در این مسئله سن ملاک نیست بلکه قدرت و عدم قدرت و مشقت و عدم آن میزان است .
  خبر 4 از این باب 15 این خبر است : « و عن عدة من أصحابنا عن أحمدبن محمد عن علی بن الحکم عن عبدالملک بن عتبة الهاشمی قال : سألت أباالحسن(ع) عن الشیخ الکبیر و العجوز الکبیرة التی تضعف عن الصوم فی شهر رمضان؟ قال : تصدّق فی کلّ یوم بمدّ حنطة » . عبدالملک بن عتبة الهاشمی توثیق نشده است لذا سند روایت خوب نمی باشد ولی دلالتش بر مانحن فیه روشن است.
 خبر 5و 9 و 12 از این باب 15 نیز برمانحن فیه دلالت دارند که دیگر آنها رانمی خوانیم ، بقیه بحث بماند برای جلسه بعد... .
 
 
 
  و الحمدلله رب العالمین اولاً و آخراً و صلی الله علی
  محمد و آله الطاهرین