موضوع: مباحثی پیرامون کفاره‌ی ماه رمضان.

بحث در این است که کسی که در ماه رمضان روزه ی خود را عمدا افطار کند و بعد در همان روز مانعی از موانع روزه مانند حیض، مسافرت، جنون و امثال آن برایش پیش آید آیا باید کفاره دهد یا نه و آیا مرتکب معصیت شده است یا نه.

اما واضح است که مرتکب معصیت شده است زیرا در صورت عدم لزوم کفاره باز او مرتکب تجری شده است و عدالت او از بین می رود و نمی تواند به عنوان شاهد، امام جماعت و امثال آن اقدام کند.

حال آیا او مرتکب خلاف شرع هم شده است یا نه؟ افرادی مانند آیة الله خوئی و امثال آن همه قائل هستند که او مرتکب فعل حرامی شده است زیرا او احترام ماه رمضان را هتک کرده است. شارع تا جایی به ماه رمضان اهمیت می دهد که می گوید حتی کسی که در حال سفر است تا به حد ترخص نرسیده است نباید روزه اش را افطار کند. حال چه رسد به کسی که در خانه نشسته است و روزه را خورده است و اتفاقا در همان روز مثلا یا حائض شده است و یا سفری برایش به وجود آمده است. در ارتکاز متشرعه هم همین است که این عمل حرام می باشد و متشرعه او را روزه خوار می دانند و می گویند که او مرتکب معصیت شده است.

البته در این مورد مبناهای مختلفی وجود دارد. بعضی همانند آیة الله خوئی از ادله استفاده می کند که ادله اقتضا می کند که آنها قبل از بروز مانع باید روزه بگیرند.

همچنین این بحث می تواند مبتنی بر این شود که موانعی که بعدا بوجود می آید آیا نقض من حینه هستند یا نقض از اول امر هستند. یعنی حیض موجب می شود که روزه از اول باطل باشد یا از همان موقع به بعد روزه اش باطل می شود.

بعضی همانند صاحب مهذب الاحکام قائل هستند که روزه از همان زمان باطل می شود نه از اول. بنابراین اگر قبلش کسی روزه را افطار کند قضاء و کفاره بر او واجب می شود.

بعضی همانند علامه در تذکره قائل هستند که صوم در اینجا از اول باطل است زیرا صوم به معنای امساک از جمیع مفطرات از طلوع تا مغرب است و این شخص خود فاقد شرط صحت صوم است زیرا او نمی توانست این استمرار امساک را محقق کند. خداوند هم نمی تواند به چنین فردی که نمی تواند این امساک را تحقق ببخشد امر کند که روزه بگیرد و اگر تکلیف کند این از باب تکلیف به محال می شود. حال که او از طرف شارع امر به صوم ندارد واضح است که کفاره هم ندارد.

نکته ی دیگری که باید در نظر بگیریم این است که کفاره ی معلول چیست؟ آیا کفاره برای کسی است که قدرت داشته باشد تمام روز را امساک کند. اگر چنین باشد پس در ما نحن فیه فرد کفاره ندارد. و یا همان طور که آیة الله خوئی و عده ای قائلند کفاره برای کسی است که روزه باشد و هنوز مانعی برایش از ادامه ی صیام به وجود نیامده است و او روزه را باطل کرده است. بعد هر چه می شود ارتباطی به این افطار عمدی ندارد. اگر چنین باشد کفاره بر گردن او آمده است. آیة الله خوئی روایات باب هشتم از ابواب ما یمسک عنه الصائم را بر این قول تطبیق داده است و می گوید این روایات اطلاق دارد و هر نوع افطاری را موجب کفاره می داند.

به عقیده ی ما: کفاره برای کسی است که بتواند روزه بگیرد ولی در ما نحن فیه فرد مزبور نمی تواند روزه بگیرد از این رو مکلف به روزه نیست. ظاهر ادله این است که کسی که صوم را افطار کرده است باید کفاره بدهد و صوم هم به معنای امساک از فجر تا غروب است. بنابراین کفاره به گردن او نیست ولی ما قائل می شود که علی الاحوط کفاره بدهد همان طور که امام و آیة الله بروجردی هم به این قائل شده است. بله او مرتکب حرام شده است.

اما صاحب عروة می گوید که اگر مانع غیر اختیاری باشد کفاره ندارد (مانند حیض و جنون) ولی اگر اختیاری باشد مانند سفر کفاره دارد.

مسئله ی 12: لو افطر یوم الشک فی آخر الشهر ثم تبین انه من شوال فالاقوی سقوط الکفارة و ان کان الاحوط عدمه و کذا لو اعتقد انه من رمضان ثم افطر متعمدا فبان انه من شوال او اعتقد فی یوم الشک فی اول الشهر انه من رمضان فبان انه من شعبان.

بحث در این است که اگر کسی در آخر ماه رمضان شک کرد که آیا آخر رمضان است یا اول شوال است. او در اینجا باید رمضان را استصحاب کند و بگوید که این روز رمضان است. او با این وضع آن روز را افطار کرد ولی بعد متوجه شد که اول شوال بوده است. او واضح است که کفاره ندارد. زیرا کفاره مربوط به ماه رمضان است و حال آنکه آن روز رمضان بوده است. او فقط تجری کرده است و عمل حرامی مرتکب شده است.

فرع دوم در این مسئله این است که فرد عقیده دارد که فلان روز ماه رمضان است (دیگر به عقیده ی او آن روز، روز الشک نبود بلکه مطمئن بود که جزء ماه رمضان است) بعد آن روز را افطار کند و بعد مشخص شود که ماه رمضان نبود او باز کفاره ای به گردنش نیست.

فرع سوم این است که اگر کسی در اول روز ماه رمضان مطمئن باشد که ماه رمضان است (نه اینکه آن روز، یوم الشک باشد که در این حال واضح که استصحاب شعبان می کند و مکلف به روزه نیست) او اگر روزه را بخورد اگر آن روز واقعا شعبان باشد باز کفاره ای به گردن او نیست.