موضوع: عدم تکرر کفاره به تکرر افطار در یک روز

صاحب عروة در بحث صوم، برای چهار نوع صوم کفاره ذکر می کند. که عبارت است از کفاره ی ماه رمضان، کفاره ی قضای ماه رمضان، کفاره ی صوم منذور و صوم اعتکاف. سه مورد اول را بحث کردیم و بحث اعتکاف را هم به باب خودش موکول می کنیم.

بله اگر صوم ندبی باشد و یا نذر غیر معین باشد و یا صوم کفاره ی باشد به هم زدن آنها دیگر کفاره ندارد.

اما مسائلی در مورد سه مورد اول: اگر کسی مکررا مرتکب مفطر شود آیا این کار موجب تکرر کفاره هست یا نه؟

صاحب عروة می فرماید: تتکرر الکفارة بتکرر الموجب فی یومین و ازید من صوم له کفارة و لا تتکرر بتکرره فی یوم واحد فی غیر الجماع و ان تخلل التکفیر بین الموجبین (چه اولی را که افطار کرد کفاره اش را داد یا نه. این قول اشاره به قول عامه است که ذکر می کنیم) او اختلف جنس الموجب علی الاقوی و ان کان الاحوط التکرار مع احد الامرین بل الاحوط التکرار مطلقا و اما الجماع فالاحوط بل الاقوی تکریرها بتکرره.

این خود اقسامی دارد:

قسم اول: یکی این است که تکرر مفطر در روزهای متعدد باشد مثلا در روز اول ماه رمضان اکل و شرب کرد و در روز دوم هم باز اکل و شرب کرد و یا مفطر دیگری را مرتکب شد. واضح است که این کفاره ی مکرر دارد و هر روز اگر کسی روزه را به هم بزند هر روز مستقلا یک کفاره به گردنش می آید.

در المغنی ج 3 ص 70 که از کتب عامه است آمده است که بعضی گفته اند که اگر روزهای متعدد باشد یعنی دو روز قبل روزه را به هم زده باشد اگر کفاره ی آن را داده باشد و امروز هم به بزند باید کفاره ی دیگری بدهد ولی اگر برای اولین بار کفاره نداده باشد امروز که روزه را به هم زده است یک کفاره بدهد کافی است.

قسم دوم آن است که در یک روز چند بار مفطری را مرتکب شود که صاحب عروه قائل است که بجز مسئله ی جماع تکرر مفطر موجب تکرر افطار نمی شود.

اما قول صاحب عروة که می فرماید: او اختلف جنس الموجب علی الاقوی

این بحث به بحثی اصولی مربوط می شود که در تداخل اسباب و مسببات به آن پرداخته می شود.

تداخل اسباب در کفایه در ج 1 در بحث مفهوم شرط ذکر شده است. مثلا در روایت است اذا بلت فتوضا و اذا نمت فتوضا حال اگر کسی نوم متعدد و یا بول متعدد داشت آیا موجب تعدد وضو می شود یا نه اگر بشود می گویند تداخل و الا می گویند عدم تداخل.

اصل عدم تداخل اسباب است زیرا هر قضیه ی شرطیه ای اقتضا می کند که هر شرطی علت تامه و مستقلی برای مسبب باشد.

بحث دیگر تداخل مسببات است یعنی گاه اسباب تاثیر کردند و مسبب متعددی مورد تکلیف قرار گرفت مثلا کسی جنب شد و حائض هم بود و دست بر میت هم زد حال او مسببات متعددی بر گردن او آمده است که عبارت از غسل جنابت، حیض و مس میت آیا یک غسل کافی است (تداخل مسببات) یا چند غسل (عدم تداخل مسببات)

در اینجا هم اصل عدم تداخل مسببات است مگر اینکه دلیلی شرعی بگوید که یک مسبب کاف است. (همانطور که در باب غسل چنین است)

در بحث ما هم اگر کسی چند بار مفطر را مرتکب شده باشد چه از جنس واحد باشد و چه متعدد این بحث جاری می شود. بعضی گفته اند که اصل عدم تداخل است و باید برای هر سببی یک کفاره بدهد.

ولی صاحب عروة، مشهور و صاحب جواهر درج 17 ص 217 قائل به تداخل هستند. صاحب جواهر می فرماید: یتکرر الکفارة بتکرر الموجب اذا کان فی یومین من صوم تتعلق به الکفارة من شهر واحد او شهرین (مثلا یک ماه برای رمضان باشد و ماه دیگر برای قضای روزه و یا کفاره ی آن) اجماعا منا بقسمیه من غیر فرق بین تخلل التکفیر او عدمه و اتحاد جنس الموجب او عدمه و الوطی و غیره لصدق الافطار المعلق علیه الکفارة خلافا للمحکی عن احمد و الزهری.

علامه در مختلف ج 3 ص 361 مسئله ی 61 می فرماید: و الاقرب عندی ان تغایر جنس المفطر تعددت الکفارة سواء اتحد الزمان او لا (یک روز باشد یا نه) کفر عن الاول او لا و ان اتحد جنس المفطر فی یوم واحد فان کفر عن الاول تعددت و الا فلا. لنا علی الاول ان الکفارة تترتب علی کل من المفطرات فمع الاجتماع لا یسقط الحکم و الا لزم خروج الماهیة عن مقتضاها (زیرا ماهیت خوردن این است که کفاره داشته باشد) حالة انضمامها الی غیرها فلا تکون ماهیة و هذا خلف.

نقول: این بحث ارتباطی به تعدد اسباب ندارد زیرا صوم به معنای این است که باید مستمرا از این مفطرات امساک کنیم و این یک چیز بیشتر نیست ولی شبیه عام مجموعی است که از نظر زمانی استمرار دارد حال اگر کسی یک بار افطار کند روزه اش شکسته می شود و اگر بار دیگر بخورد دیگر او روزه ای را نشکسته زیرا روزه اش با خوردن اول باطل شده بود و تمام شده بود از این رو دیگر سبب جدیدی برای کفاره حاصل نمی شود. در روایات ما کفاره مسبب از افطار است و افطار در بار دوم دیگر صدق نمی کند (البته بحث جماع بعدا مطرح می شود)