موضوع: روزه ی قضای ماه رمضان

صاحب عروه می گوید که روزه در چهار مورد اگر شکسته شوند کفاره دارد که عبارتند از روزه ی ماه رمضان، قضای ماه رمضان که بحث امروز است.

او از بعد از ظهر به بعد دیگر نمی تواند روزه را بشکند که اگر چنین کند حرام است و باید کفاره دهد و مقدار کفاره اطعام ده مسکین و اگر نشد سه روز باید روزه بگیرد البته بحث های دیگری هم هست.

اما مطلب اول در قضای ماه رمضان است که فرد تا ظهر می تواند روزه را بشکند ولی از ظهر به بعد دیگر نمی تواند.

دلالت روایات:

وسائل ج 7 ص 10 باب 4 از ابواب وجوب صوم

ح 9: عَنْ سَعْدٍ عَنْ حَمْزَةَ بْنِ يَعْلَى عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ صَوْمُ النَّافِلَةِ لَكَ أَنْ تُفْطِرَ مَا بَيْنَكَ وَ بَيْنَ اللَّيْلِ مَتَى مَا شِئْتَ وَ صَوْمُ قَضَاءِ الْفَرِيضَةِ لَكَ أَنْ تُفْطِرَ إِلَى زَوَالِ الشَّمْسِ فَإِذَا زَالَتِ الشَّمْسُ فَلَيْسَ لَكَ أَنْ تُفْطِرَ

صاحب جواهر این روایت را صحیحه می داند.

ح 4: مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ أَبِي الْخَطَّابِ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَيْدٍ عَنْ جَمِيلٍ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ فِي الَّذِي يَقْضِي شَهْرَ رَمَضَانَ إِنَّهُ بِالْخِيَارِ إِلَى زَوَالِ الشَّمْسِ فَإِنْ كَانَ تَطَوُّعاً فَإِنَّهُ إِلَى اللَّيْلِ بِالْخِيَارِ این روایت هم صحیحه است.

ح 10: باسناده (شیخ طوسی) عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ أَبِي بَكْرِ بْنِ أَبِي سَمَّاكٍ عَنْ زَكَرِيَّا الْمُؤْمِنِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ الَّذِي يَقْضِي شَهْرَ رَمَضَانَ هُوَ بِالْخِيَارِ فِي الْإِفْطَارِ مَا بَيْنَهُ وَ بَيْنَ أَنْ تَزُولَ الشَّمْسُ وَ فِي التَّطَوُّعِ مَا بَيْنَهُ وَ بَيْنَ أَنْ تَغِيبَ الشَّمْسُ چند نفر در سند فطحی هستند و روایت موثقه است.

ح 2: محمد بن یعقوب عَنْهُمْ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَيُّوبَ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْمَرْأَةِ تَقْضِي شَهْرَ رَمَضَانَ فَيُكْرِهُهَا زَوْجُهَا عَلَى الْإِفْطَارِ فَقَالَ لَا يَنْبَغِي لَهُ أَنْ يُكْرِهَهَا بَعْدَ الزَّوَالِ حسین بن عثمان متعدد است و برای اینکه ببینیم او چه کسی است باید ببینیم که او از چه کسی نقل می کند و چه کسی از او نقل می کند. البته در جایی که فرد بین چند نفر مشترک است و همه ثقه هستند دیگر لازم نیست او را به عینه مشخص کنیم. در ما نحنه فیه هم تمامی حسین بن عثمان ها ثقه هستند.

باب 2 از ابواب وجوب صوم

ح 10: بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِيدٍ عَنْ مُصَدِّقِ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ عَمَّارٍ السَّابَاطِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ يَكُونُ عَلَيْهِ أَيَّامٌ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ يُرِيدُ أَنْ يَقْضِيَهَا مَتَى يُرِيدُ أَنْ يَنْوِيَ الصِّيَامَ قَالَ هُوَ بِالْخِيَارِ إِلَى أَنْ تَزُولَ الشَّمْسُ فَإِذَا زَالَتِ الشَّمْسُ فَإِنْ كَانَ نَوَى الصَّوْمَ فَلْيَصُمْ وَ إِنْ كَانَ يَنْوِي الْإِفْطَارَ فَلْيُفْطِرْ سُئِلَ فَإِنْ كَانَ نَوَى الْإِفْطَارَ يَسْتَقِيمُ أَنْ يَنْوِيَ الصَّوْمَ بَعْدَ مَا زَالَتِ الشَّمْسُ قَالَ لَا الْحَدِيثَ در عمار ساباطی بحث است که آیا او فطحی است یا نه و بجز او در سند این روایت چند نفر دیگر هم فطحی مذهب هستند.

اقوال علماء:

علامه در تذکره ج 6 ص 179 مسئله 114 می فرماید: یجوز الافطار قبل الزوال فی قضاء رمضان لعدم تعیین زمانه (زیرا وقت وسیع است و او از این ماه رمضان تا سال بعد فرصت برای گرفتن روزه دارد) و لانه محل تجدید النیة و کل وقت یجوز فیه تجدید نیة الصوم یجوز فیه الافطار (هر جا تجدید نیت قبل از ظهر جایز باشد شکستن آن هم جایز است و کسی که اصلا قصد روزه نداشت و ساعت 10 دید که چیزی نخورده است و از همان جا تصمیم می گیرد که روزه بگیرد و به آن تجدید نیت می گویند و روزه اش هم صحیح است از این رو شکستن آن هم جایز می باشد) و لا یجوز بعد الزوال لانه قد استقر له الوجوب بمضی اکثر الزمان فی الصوم و وفات تجدید النیة و لقول الصادق صَوْمُ النَّافِلَةِ لَكَ أَنْ تُفْطِرَ مَا بَيْنَكَ وَ بَيْنَ اللَّيْلِ مَتَى مَا شِئْتَ وَ صَوْمُ قَضَاءِ الْفَرِيضَةِ لَكَ أَنْ تُفْطِرَ إِلَى زَوَالِ الشَّمْسِ فَإِذَا زَالَتِ الشَّمْسُ فَلَيْسَ لَكَ أَنْ تُفْطِرَ.

البته این قول معارض هم دارد ولی مشهور به آنها عمل نکرده اند.

باب 4 از ابواب وجوب الصوم

ح 6: عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ يَقْضِي رَمَضَانَ أَ لَهُ أَنْ يُفْطِرَ بَعْدَ مَا يُصْبِحُ قَبْلَ الزَّوَالِ إِذَا بَدَا لَهُ فَقَالَ إِذَا كَانَ نَوَى ذَلِكَ مِنَ اللَّيْلِ وَ كَانَ مِنْ قَضَاءِ رَمَضَانَ فَلَا يُفْطِرْ وَ يُتِمُّ صَوْمَهُ الْحَدِيثَ این روایت صحیحه است و می گوید که فرد قبل از ظهر هم نمی تواند روزه را بشکند. ولی ما از آنجا که خبر واحد را بنا بر بنای عقلا حجت می دانیم و می گوئیم که عقلا به خبری که موجب اطمینان باشد عمل می کنند از این رو می گوئیم که کسی به این خبر عمل نکرده است و بر این اساس این خبر دیگر نمی تواند مفید اطمینان باشد زیرا چه بسا قرائنی در دست اصحاب بود که به سبب آن به این خبر عمل نکرده اند.

البته آیة الله خوئی این مبنا را قبول ندارد.

باب 29 از ابواب احکام شهر رمضان

ح 3: ِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ حَرِيزِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنْ رَجُلٍ صَامَ قَضَاءً مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ فَأَتَى النِّسَاءَ قَالَ عَلَيْهِ مِنَ الْكَفَّارَةِ مَا عَلَى الَّذِي أَصَابَ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ لِأَنَّ ذَلِكَ الْيَوْمَ عِنْدَ اللَّهِ مِنْ أَيَّامِ رَمَضَانَ

اولا در این روایت نیامده است که پیش از ظهر با همسرش نزدیکی کرد یا نه و ثانیا امام می فرماید که کفاره ی او به اندازه ی کفاره ی ماه رمضان است که کسی هم به آن فتوا نداده است زیرا اگر بعد از ظهر باشد کفاره ی او ده مسکین و اگر نشد سه روز روزه است. از این رو کسی به این خبر عمل نکرده است.

با این وجود شیخ در تهذیب و استبصار سعی کرده است که بین این اخبار جمع کند و از این رو این خبر را حمل بر استحباب کرده است که اگر پیش از ظهر هم روزه را شکسته باشد مستحب است کفاره دهد و اگر بعد از ظهر باشد امام می فرماید که همانطور که در ماه رمضان در صورت شکستن کفاره بود اینجا هم هست ولی دیگر در این مقام نیست که بفرماید مقدار کفاره ی این هم همانند کفاره ی ماه رمضان است.

صاحب جواهر ج 17 ص 450 می فرماید: در قرآن آمده است و لا تبطلوا اعمالکم (محمد / 33) یعنی عمل های خود را خراب نکنید.

بعد صاحب جواهر از این آیه سه جواب داده است:

اولا: این آیه عام است و با آن اخبار که قبل از زوال می شود روزه را باطل کرد تخصیص می خورد.

ثانیا: این روایت ناظر به نماز است و بحث ما در روزه است.

ثالثا: لا تبطلوا اعمالکم یعنی بالکفر و الاحباط زیرا ما قائل به حبط اعمال هستیم که بعضی از اعمال بد موجب حبط اعمال خوب می شوند.

مطلب دوم این است که حال که نمی شود کسی بعد از ظهر روزه قضا را بشکند اگر کسی این کار را بکند حکمش چیست؟ که انشاء الله در جلسه ی بعد این بحث را پیگیری می کنیم.