موضوع: مسائل مستحدثه/عملیات بانکی /

گذشت که یکی از راهکارهای جبران ضررِ عدمِ وصولِ وام‌ها استفاده از عقد بیمه توسط بانک است. اجمالی از این عقد به شرح زیر می‌باشد.
«بیمه» قراردادی است که طبق آن «بیمه گذار» متعهد می‌شود مبلغ معینی (حق بیمه) را نقد یا به صورت اقساط (ماهانه، فصلی، سالانه یا به طور دیگر) به «بیمه گر» بپردازد و در مقابل آن، «بیمه گر» متعهد می‌شود مبلغی پول یا مال دیگری به صورت یک جا یا مستمری، در صورت تحقق یکی از اموری که در قرارداد به آن تصریح شده - مانند بیماری، فوت، بازنشستگی، وقوع حادثه خاص، ضرر مالی یا غیر مالی معین - به «بیمه گذار» یا «شخص ثالثی» که در قرارداد بیمه معین شده بپردازد.
«بیمه» اقسام مختلفی دارد که موارد ذیل از اقسام رایج آن است.
۱- بیمه اشخاص؛ در برابر وفات، بیماری یا حوادث دیگر؛
۲ - بیمه اموال؛ مانند خانه، اتومبیل، هواپیما و کشتی، کالاهای تجاری در برابر خطر آتش سوزی، سرقت، زلزله، غرق شدن و بمباران و مانند آنها؛
۳- بیمه مشاغل و مسؤولیت‌ها؛ مانند بیمه مسؤولیت حرفه ای پزشکان که به منظور پوشش جبران مالی صدمات بدنی وارد به بیماران یا فوت آنان به علت اشتباه، غفلت یا قصور پزشک در تشخیص، معالجه، اعمال جراحی و سایر امور پزشکی صادر می‌شود، یا بیمه عملیات ساختمانی که در آن مسؤولیت کارفرما و کلیه عوامل اجرایی به طور مشترک در مورد زیان‌های مالی و صدمات جسمانی وارد به اشخاص ثالث در اجرای عملیات ساختمانی تحت پوشش بیمه قرار می‌گیرد. تفصيل احکام شرعی بیمه، در ادامه بیان می‌گردد.
این عقد در بحث ما به این نحو است که اگر بانک‌ها پولی را به عنوان وام و طبق عقود اسلامی در اختیار کسی قرار بدهند، احتمال دارد که وام گیرنده نتواند آنرا بپردازد، لذا وام گیرنده می‌تواند برای جبران ضرر احتمالی وام خود را بیمه کند. در اینصورت، شرکت بیمه کننده، به عنوان بیمه‌گر بوده و موضوعِ بیمه هم آن است که اگر وام گیرنده نتواند اقساط خود را به هر دلیلی نپردازد، بیمه‌گر آن را جبران کرده و اقساط وام او را بپردازد.
عقد بیمه دارای چهار رکن است. نخست: بیمه گذار (وام گیرنده)، دوم: بیمه‌گر (شرکت بیمه کننده)، سوم: چیزی که به خاطرش بیمه می‌شود، مثلاً پرداخت اقساط بانک، چهارم: مبلغی که بیمه‌گذار باید بپردازد.
عقد بیمه در مورد فوق قابل تصحیح به صور زیر است.
نخست آنکه نوعی ضمان معامله محسوب شود. یعنی بیمه نوعی معامله و داد و ستد است. پس شرکت بیمه پذیر متعهد می‌شود که خسارت بیمه گذار را بر اساس شرطی که در قرارداد ذکر می‌شود، تحمل کند. لذا هرگاه بیمه گذار قرارداد را بپذیرد و هزینه بیمه را بپردازد، آنگاه این عقد ضمان محقق شده است.
دوم اینکه به عنوانِ هدیه معوّضه محسوب شود. در این صورت بیمه گذار (وام گیرنده) حق بیمه را به شرکت بیمه می‌پردازد و در مقابل او متعهد می‌شود که اگر اتفاقی بیفتد، مبلغ مندرج در قرارداد را به وام گیرنده هبه نماید و در واقع نوعی هبه در مقابل هبه محسوب می‌شود.
سوم اینکه عقد بیمه، خودش نوعی عقد مستقل است که دارای موجب و قابل بوده و شرایط و ارکان خاص به خود را دارد. در اینصورت لازم نیست که آن را در مواردی همچون ضمان معاملی یا هبه معوضه قرار بدهیم. از طرفی اطلاقات و عمومات معاملات - مانند اوفوا بالعقود و تجارة عن تراض - شامل آن می‌شود. لذا عقد بیمه نوعی شغل و تجارت است که برای طرفین - بیمه‌گر و بیمه‌گذار - سودمند می‌باشد.
در بحث ما بانک به وام گیرنده توصیه می‌کند که او وام خود را بیمه کند، در این صورت بانک هم متضرر نمی‌شود. از طرفی بانک نیز می‌تواند به عنوان بیمه پذیر وارد شده و وامِ وام گیرنده را در مقابل مبلغی که از او دریافت می‌کند، بیمه کند تا در صورت عدمِ پرداختِ وام توسط وام گیرنده، بانک - به عنوان بیمه‌گر - آن را جبران کند. نیز بانک می‌تواند مبلغی را در عقد بیمه از وام گیرنده دریافت کند تا در صورت فوت او، وام تسویه شود. این مورد شبیه بیمه عمر است.