1403/07/01
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: مسائل مستحدثه/عملیات بانکی /
تقسیم سوم بانکها
تقسیم دیگر برای بانکها از حیث اهداف و اغراض اصلی آنهاست که بانک بر اساس آن تأسیس و بنیان نهاده شده است.
هرچند که بانکها دارای خدمات و عملیات عام هستند، لکن برخی کارها و خدمات خاص وجود دارد که بانکی مخصوص متصدّی آن شده است. بر این اساس تقسیم دیگری برای بانکها حاصل می‌شود که به شرح زیر است.
۱) بانک‌های تجاری
بانک‌های تجاری دو وظیفه اساسی دارند. نخست مساعدت در تجارت دوم تضمین در پرداخت.
توضیح اینکه اگر کسی برای انجام یا توسعه تجارت خود نیازمند پول باشد، این بانک تأمین هزینه را در اختیار تاجر قرار می‌دهد. برای نمونه تاجری برای خرید کالایی - داخلی یا خارجی - نیازمند پول است و برای تأمین آن خواستار مساعدت می‌باشد، بانک مخصوص به این کار، از سرمایه خود یا سپرده‌های جذب شده از مشتریانش این مبلغ را برای تاجر تامین می‌کند.
وظیفه دیگر این بانک آن است که پرداخت پول تاجر را برای فروشنده تضمین می‌کند. یعنی اگر تاجر خریدی انجام بدهد، بانک تضمین می‌کند که مبلغ خریدش پرداخت گردد. بانک به فروشنده تضمین می‌دهد که خریدار، مبلغ کالا را می‌پردازد. لذا فروشنده به تاجر اعتماد کرده و کالا را در اختیار او قرار می‌دهد. برای مثال اگر تاجر بخواهد کالا را در طی سه قسط بخرد، بانک به فروشنده پرداخت آن مبلغ در اقساط معین را تضمین می‌کند.
۲) بانک کشاورزی
این بانک خدمات مورد نیاز کشاورزان را تأمین می‌کند. این بانک در راستای اهداف کشاورزی در مراحل کاشت و داشت و برداشت یاری‌گر کشاورز شده و او را در این راه مساعدت می‌کند. برای نمونه بانک در تأمین هزینه‌های خرید بذر یا ماشین آلات یا زمین کشاورزی یا هر چیزی که برای کشاورز لازم است، حامی او در این راه می‌گردد؛ به گونه‌ای که کشاورز مجبور به معامله سلف برای محصولات خود نگردد چرا که بالطبع کشاورز در این صورت با مبلغی کمتر اقدام به معامله می‌کند و متضرّر می‌شود.
برخی دیگر از خدمات و اهداف این بانک عبارتند از: پرداخت وام و اعطای اعتبار به هر شخص حقیقی یا حقوقی و مشارکت یا سرمایه‌گذاری به منظور فعالیت در رشته‌های زراعت، باغداری ، کشت نباتات صنعتی و داروئی ، دامداری ، پرورش طیور ماهی و زنبور عسل و کرم ابریشم ، ماهی‌گیری ، صنایع کشاورزی و روستائی صنایع تولیدی تبدیلی و نگهداری فرآورده‌های کشاورزی ، صنایع دستی ، روستائی ، بازاریابی و فروش محصولات کشاورزی ، خدمات زیربنائی و سایر فعالیت‌های مربوط به آنها که در افزایش تولیدات کشاورزی و سطح زندگی روستائیان ، دهقانان ، ایلات و عشایر موثر می‌باشد. ایجادصندوق کمک به‌کشاورزان و دامداران خسارت دیده محصولات کشاورزی و نظایر آن از خدمات و اهداف دیگر این بانک است.
۳) بانک‌های کارگشایی
نام دیگر این بانکها را صندوق کارگشایی نیز نامیده‌اند. این بانکها با هدف رفع مشکلات مردم تأسیس شده است. روش این بانک در ارائه خدمات به این گونه است که متقاضی، یکی از اجناس خود - مثل فرش یا طلا - را به عنوان رهن نزد بانک قرار می‌دهد و مبلغی را دریافت می‌کند. بانک در هنگام بازپرداختِ بدهی از طرف متقاضی مربوطه، جنس و کالای رهنی را به او باز می‌گرداند. اگر متقاضی نتواند بدهی خود را بپردازد، بانک کالای رهنی او را تملیک کرده و به فروش می‌رساند و طلب خود را از این راه وصول می‌کند.
۴) بانک‌های تولیدی
برخی بانکها از نوع تولیدی می‌باشند. یعنی وظیفه و هدفشان آن است که به تولید‌کنندگان خدمات رسانی کنند.
تولید‌کنندگان برای توسعه یا تأمین مواد اولیه یا ماشین آلات مربوطه نیاز به مساعدت دارند. این بانکها تولید‌کننده را در این راه حمایت و مساعدت می‌کنند.
۵) بانک‌های کارآفرینی
این بانکها نوعی تولید‌کننده محصولات نوین می‌باشند. هدف از تأسیس این بانک حمایت از تولیدات نوین می‌باشد. از آنجایی که تولیدات نوین موجب توسعه و رشد اقتصادی جامعه می‌شوند، لذا بانکی که در این راستا تأسیس می‌شود، هدفش حمایت از تولیدات نوین است. برای نمونه می‌توان حمایت مالی از شرکت‌های دانش بنیان را از خدمات و اهداف تشکیل این بانک برشمرد.
۶) بانک‌های صنعتی
این بانکها با هدف خدمت رسانی برای حمایت از صنایع و تولیدات ملی از طریق مشارکت، مساعدت، همراهی در تولیدات داخلی و دیگر خدمات در این راستا تأسیس شده‌اند. افزایش تولیدات داخلی همواره موجب کاهش تورّم و بیکاری می‌گردد و در ادامه موجب رفع فقر و ایجاد آرامش و امنیت در جامعه می‌شود. بانک‌های صنعتی می‌توانند در تحقّقِ این اهداف یاری‌گر باشند.
برای نمونه بانک صنعت و معدن در جهت کمک به صنعت‌کار و معدن‌کار تأسیس می‌شود و برای به ثمر رساندنِ صنعت یا معدنِ متقاضی اقدام می‌کند. برای نمونه گاهی صنعت‌کار و معدن‌کار نیازمند سرمایه‌گذاری می‌باشد. این بانک می‌تواند از طریق خرید مقداری از سهام معدن یا پرداخت تسهیلات یا وام به متقاضی یا تأسیس کارخانه‌جاتی در جهت فرآوری محصولات برای ایجاد ارزش افزوده در آنها و دوری از خام فروشی - که سود کمتری دارد - مساعدت کند.
۷) بانک‌های مسکن
این بانک با هدف تهیه زمین یا ایجاد کارخانه یا تهیه مسکن تاسیس می‌شود تا مردم را خانه‌دار نماید.
موضوع و هدف این بانک عبارت است از پرداخت تسهیلات در برابر رهن اموال غیر منقول به منظور خرید و یا واریز بدهی ناشی از خرید واحد مسکونی، احداث، تکمیل و تعمیر ساختمان، انتشار و فروش اوراق مشارکت مسکن و اوراق قرضه مسکن براساس قوانین و مقررات مربوطه، اعطای تسهیلات و یا اعتبار به سازندگان واحدهای مسکونی ارزان قیمت و متوسط قیمت، صدور ضمانت نامه های مربوط به طرح هایی که ضمانت نامه های اولیه آن را خود، قبلاً صادر نموده است و صدور ضمانت نامه به منظور دریافت تسهیلات و اعتبار از سایر بانک ها دربرابر رهن مازاد اموال غیر منقول سازندگان مجتمع های مسکونی، اعطای تسهیلات مسکن به سازندگان مجتمع های مسکونی دربرابر ضمانت نامه بانکی، اعطای تسهیلات به واحدهای صنعتی سازنده ی مصالح ساختمانی.
۸) بانک‌های صادرات
این بانک از صادر‌کننده و وارد‌کننده حمایت می‌کند. او امور تجارت با کشورهای خارجی را تسهیل می‌نماید. برای نمونه همواره کشور خارجی از صادر‌کننده یک محصول درخواست ضمانت دارد. بانک‌های صادرات این ضمانت را تامین می‌کنند. در مورد واردات نیز چنین است و وارد کننده نیازمند حمایت می‌باشد، این بانک باید وارد گ‌کننده را از حیث کنسولی و روابط خارجی مورد حمایت قرار بدهد.
۹) بانک‌های تعاونی
این بانکها با هدف توسعه تعاونی‌ها تأسیس می‌شوند. در قانون اساسی ما یکی از اموری که به رسمیت شناخته شده است، تعاونی‌ها هستند. این تعاونی‌ها نیازمند مساعدت و یاری و حمایت هستند. این بانکها ضمانت و احتیاجات تعاونی‌ها را تأمین می‌کنند.
۱۰) بانک‌های مرکزی
این بانک با هدف نظارت و سیاست‌گذاری بر دیگر بانکها و چاپ اسکناس (کاغذی و دیجیتال) تشکیل می‌گردد. نیز بانک مرکزی با هدف اینکه دیگر بانکها از موضوع و اهداف و اغراض خود دور نشده و تراز آنها رعایت گردد و به خلق پول روی نیاورند، تاسیس شده است.
۱۱) بانک‌های اطلاعاتی
این بانکها از نوع بانک‌های مصطلح نیستند و پولی در آنها منتقل نمی‌شود، لکن می‌توانند از نظر اقتصادی پول آفرین باشند.
بانک اطلاعاتی یا همان پایگاه داده که به آن دیتابیس هم می‌گویند، مجموعه‌ای از اطلاعات سازمان‌دهی شده است که می‌توان به راحتی به آنها دسترسی داشت و آنها را مدیریت و به‌روزرسانی کرد. به بیان ساده، می‌توان گفت که بانک اطلاعاتی محلی برای ذخیره‌سازی اطلاعات یا همان داده‌ها به حساب می‌آید.
این بانک‌های اطلاعاتی نسبت به امور مختلف تشکیل شده و خدماتی را ارائه می‌کنند. برای نمونه می‌توان بانک اطلاعاتی برای هر صنف و شغلی در نظر گرفت. بانک‌های اطلاعاتی در زمینه مدرّسان، پزشکان، مهندسان، معلّمان، یا بانک اطلاعات در مورد ازدواج، یا بانک اطلاعات در مورد محقّقان، ناشران، واعظان، و حتّی زمین‌های آماده فروش، مسکن، اجاره و... را می‌توان نام برد. متقاضیان هر کدام از موارد مذکور می‌توانند به راحتی با مراجعه به این بانکها به خواسته و هدف خود دست پیدا کنند.
۱۲) سایر بانکها
می‌توان بانک‌های دیگری غیر از بانک‌های یازده‌گانه گذشته را در نظر گرفت. مانند بانک خون یا بانک اعضای پیوندی یا بانک نطفه یا خون بند ناف و غیره که در امور پزشکی کاربرد دارند. در مرحله نخست این بانکها از نوع بانک‌های مصطلح پولی محسوب نمی‌شود لکن در ادامه پول‌ساز بوده و موجب توسعه اقتصادی و گردش چرخه اقتصادی می‌شوند.
نکته مهم آن است که بانک نباید از اهداف اصلی خود خارج شوند که در این صورت موجب ایجاد بازار سیاه شده و باعث ایجاد مشکلات متعدّدی در جامعه خواهند شد. شوربختانه می‌بینیم که امروزه بسیاری از بانکها از اهداف خود دور شده و در جهت مخالف آن اقدام می‌کنند و رفته رفته تبدیل به اژدهای هفت سر اقتصادی شده که اموال مردم را غارت کرده و مانند سارقان نادیده و پنهان عمل می‌کنند.
برای نمونه اگر بانکها صرفاً به خلق پول روی آورند، موجب تورّم شده و باعث گسترش فقر و مشکلات عدیده اجتماعی اقتصادی و سیاسی و غیره را فراهم خواهند آورد.