درس خارج فقه استاد هادی نجفی

1403/01/25

بسم الله الرحمن الرحیم

 

موضوع: مسائل مستحدثه/ضمان کاهش ارزش پول /مقدمه

 

مقدّمه

مسائل مستحدثه گاهی به فعل انسانها مربوط می‌شود؛ لذا خالی از احکام تکلیفیه نیست. یعنی فعل، یا حرام یا واجب یا جایز یا مکروه یا مباح است و گاهی دارای احکام وضعیه است؛ مثل معاملات و عقود؛ مانند معاملات در بورس و معاملات ارزی یا عقد بیمه یا شرط پرداخت خسارت در صورت خروج یا فسخ یک معامله. لذا این معاملات و عقودِ جدید در شمار اموری است که در گذشته وجود نداشته است.

مثال دیگر ضمانی است که در عقود وجود دارد. عقد ضمان در فقه شیعه به معنای انتقال ضمان به ذمّۀ ضامن است. یعنی اگر من در معامله‌ای ضامن کسی شدم، طرفِ مقابل به من رجوع می‌کند نه به طرف دیگر معامله. عقد ضمان در عامه، ضمّ ذمّه به ذمّه است و مبلغ را بین ضامن و طرفِ معامله تنصیف یا تقسیم می‌کنند.

مرحوم آیت الله خویی دفترچه کوچک جیبی به نام « المسائل المستحدثه» منتشر کردند که حدود ۶۰ مسئله است. مرحوم امام در پایانِ تحریر الوسیلة این بحث را تحت عنوان «القول فی المسائل المستحدثه» مطرح کردند که شاید در چند مسئله با رساله مرحوم آیت الله خویی فرق دارد و ظاهراً بحث تغییر جنسیت و مسائل صلاة و صیام در کرات دیگر بدان اضافه شده است لکن آن جزء مسائل مستحدثه نیست بلکه نوعی فرض است.

تعریف

مسائل مستحدثه یعنی مسائلی که الان وجود دارد و جدید و نوپدید بوده و حکمش بیان نشده و مورد ابتلای مردم است لکن برخی مسائل وجود ندارد و فرضی است که اگر بعداً بوجود آید، چه حکمی خواهد داشت. مثل صلاة و صیام در کرات دیگر یا ازدواج با انسانهای فضائی یا ازدواج با اجنّه و حکم الحاق فرزندشان و... شهید سید محمّد باقر صدر رساله‌ای با نام «فقه الفضاء» دارند و همین مسائل فرضی را در آن مطرح نموده‌اند. کسی که این باب را به نحو وسیع طرح کرد مرحوم آیت الله سید محمد شیرازی بود. ایشان رساله‌ای به نام « المسائل المتجدده» در یک مجلّد دارد به نحوی که فروضی جدید را از اول کتاب طهارت طرح کرده به گونه‌ای که بسیاری از آنها تا حال تحقق پیدا نکرده است. لذا مسائل فرضی در مسائل مستحدثه داخل نیست. مرحوم آقای حکیم ـ که اخیرا فوت شد ـ رساله‌ای تحت عنوان «فقه کمبیوتر و اینترنیت» دارند که جزء مسائل مستحدثه می‌باشد.

یکی دیگر از مسائل مستحدثه شبیه‌سازی است به نحوی که کسی بتواند بدون ازدواج و بوسیله علوم و وسائل پزشکی روز، دارای فرزند شود که واتیکان اعلامِ مخالفت کرده است و شبیه سازی در انسان را حرام می‌داند. در بین فقهای شیعه محل خلاف است، بعضی شبیه‌سازی انسان را جایز و برخی حرام و برخی با قیودی حلال و با قیودی دیگر حرام می‌دانند.

یکی دیگر از مسائل مستحدثه استفاده از سلاحهای جدید مثل سلاح اتمی و سلاح‌های شیمیایی و بیولوژیک است.

موضوع شناسی، رکن اساسی در مسائل مستحدثه

رکن رکین و اساسی مسائل مستحدثه «شناخت موضوع» است به نحوی که نیازمند یک کارگروه می‌باشد تا آنرا بشناسد و سپس به فقیه ارائه دهد تا حکمش مشخّص گردد. اگر موضوع به نحو اشتباه ارائه شود باطبع حکم صادره هم خطا خواهد بود.

برای نمونه مسائلی مانند استفاده از گرامافون یا اختلاط دختر و پسر در کلاسهای دانشگاهی یا استفاده از تماس تصویری یا استفاده از ماهواره و وسائل ارتباط جمعی نوپدید یا باروری مصنوعی در شمار مسائل مستحدثه بوده یا هستند که در برخی موارد به سبب اینکه موضوعِ صحیحش را برای فقیه تبیین نکردند، لذا طبیعتاً احکام و فتاوی نادرستی هم از جانب ایشان صادر شد لکن اگر موضوع به نحو صحیح تبیین می‌شد، فقیه هم دچار اشتباه در فتوا نمی‌گردید.