درس خارج فقه استاد هادی نجفی

موضوع: کتاب الخيارات/شروط صحة الشرط / محاولات تصحیح شرط سوم

محاولات و راه حل ها برای تصحیح شرط سوم
برخی از اعلام شرط سوم را نپذیرفته اند لذا راه‌هایی برای تصحیح شرط لَغوی ارائه کرده‌اند و معتقدند اخذ شرط لغو در بیع اشکالی ندارد.

راه حل نخست: نظر مرحوم آخوند
ایشان می فرماید: " لا يبعد أن يكون هذا (الشرط) مما لابد في تحقق الاشتراط عقلا، لا من شروط نفوذه شرعا، كيف وإلا فلا دليل على اعتباره بل عموم " المؤمنون عند شروطهم " دليل على عدم اعتباره."
یعنی عقل این مطلب را می پذیرد که شرط نباید لغو باشد ولی شرع آن را نمی پذیرد چرا که دلیل "المومنون عند شروطهم " اطلاق داشته و شامل شرط لغو و سفهائیه نیز می‌شود، بنابراین وجوب وفا دارد.
پاسخ
این مطلب که عقل شرط لغو را باطل می داند به یکی از دو راه زیر قابل تصور است
الف) عقل حاکم به استحاله - صدور فعل از فاعل مختار بدون غرض و قصد عقلایی معتدّ به نزد عقلاء - است.
در این صورت باید گفت دلیلی بر استحاله چنین قصدی وجود ندارد و عقل نمی‌گوید که صدور فعل از فاعل مختار بدون غرض و قصد معتدّ به استحاله دارد.
ب) حکم عقلی مذکور، از صغریات قضیه عقلیه است.
باید گفت: اگر آنرا از صغریات قضیه عقلیه و باب حسن و قبح عقل بدانیم، یعنی همانطور که عقل حکم می‌کند که اتیان به قبح نباید نمود، صدور فعل لَغوی نیز قبیح بوده و التزام به شرط لَغوی عَقلاً قبیح می باشد، چنین چیزی صحیح نیست چون مسلم است که حسن و قبح عقلی یک مصداق بیشتر ندارد و آن عدل و ظلم است در صورتی که ما نحن فیه - یعنی صدور فعلی که غرض عقلایی ندارد - از مصادیق آن نبوده و داخل در ظلم نیست.
بنابراین نمی‌توان گفت که عقل چنین حکمی داشته و شرط لغو را صحیح نمی داند.