درس خارج فقه استاد هادی نجفی

موضوع: کتاب الخيارات/شروط صحة الشرط /شرط دوم / اشکال بر کلام مرحوم ایروانی

اشکال بر کلام مرحوم ایروانی

مرحوم ایروانی در مقام دفاع از شیخ(ره) فرمود: إنّ الفرق بين هذا الشّرط و شرط عدم المخالفة للكتاب و السّنة هو أنّ مآل هذا الشرط إلى عدم كون الشرط أمرا غير سائغ إمّا فعل حرام أو ترك واجب و أمّا معنى ذلك الشّرط فهو أن لا يكون الشرط بحسب مقام جعله على خلاف جعل الشّارع كاشتراط أن يكون الحلال حراما و الحرام حلالا من غير نظر إلى أن يرتكبه المشروط عليه أو لا يرتكبه و هذا مخالف للكتاب و السّنة و ذلك الأوّل مخالفة لهما و شرط لعصيان أمرهما[1]

شرطیه دوم ناظر به مقام عمل و کردار است ولی شرطیه چهارم در مقام نظر و اعتقاد می باشد، بنابراین دو دلیل مستقل محسوب می شوند.

اشکال
باید گفت: این بیان قابل پذیرش نیست و شاهد آن روایت صحیحه عبدالله بن سنان است که به شرح زیر می باشد:
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: فِی رَجُلٍ قَالَ امْرَأَتُهُ طَالِقٌ وَ مَمَالِیکُهُ أَحْرَارٌ إِنْ شَرِبْتُ حَرَاماً أَوْ حَلَالًا مِنَ الطِّلَاءِ أَبَداً فَقَالَ أَمَّا الْحَرَامُ فَلَا یَقْرَبْهُ أَبَداً إِنْ حَلَفَ أَوْ لَمْ یَحْلِفْ وَ أَمَّا الطِّلَاءُ فَلَیْسَ لَهُ أَنْ یُحَرِّمَ مَا أَحَلَّ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ با أَیُّهَا النَّبِیُّ لِمَ تُحَرِّمُ ما أَحَلَّ اللَّهُ لَکَ فَلَا تَجُوزُ یَمِینٌ فِی تَحْرِیمِ حَلَالٍ وَ لَا تَحْلِیلِ حَرَامٍ وَ لَا قَطِیعَةِ رَحِمٍ.[2]
از عبدالله بن سنان نقل شده که گفت: از امام صادق علیه السلام درباره مردی سؤال کردم که گفته است، اگر نوشیدنی انگور - چه حرام یا حلال - بنوشد، زنش مطلقه و بردگانش آزاد هستند. فرمود: به حرام که نباید نزدیک شود، چه قسَم بخورد و چه نخورد، و امّا نوشیدنِ حلال را نباید ترک کند، زیرا حق ندارد چیزی را که خداوند حلال کرده حرام نماید، چون خداوند تعالی می‌فرماید: "ای پیامبر! چرا چیزهایِ پاکیزه ای را که خدا برای [استفاده] تو حلال کرده، حرام می کنی؟ " پس در مورد قسَم نسبت به نوشیدنی حلال، چیزی بر عهده اش نیست.

در مورد سند روایت باید گفت: سند شیخ صدوق (ره) تا نضر بن سوید صحیح بوده و دیگر رجال در سند نیز ثقه می باشند،بنابراین سند روایت صحیح می گردد.
شاهد بر عدم پذیرش کلام مرحوم ایروانی در قسمتی از روایت است که حضرت به آیه قرآن تمسّک نمودند به نحوی که در آن خطاب به پیامبر خدا صلی الله علیه و آله آمده است " چرا چیزهایِ پاکیزه ای را که خداوند برای [استفاده] تو حلال کرده، بر خود حرام می کنی؟ " چون واضح است که باور به حرمت حلالها بر پیامبر مستحیل می باشد و با مقام نبوّت منافات دارد بلکه مراد ترک حلال می باشد و ناظر به مقام عمل است در صورتی که از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله نقل شده که فرمودند: إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ أَنْ یُؤْخَذَ بِرُخَصِهِ کَمَا یُحِبُّ أَنْ یُؤْخَذَ بِعَزَائِمِهِ.[3] خداوند دوست دارد رخصتها و اجازاتش به کار بسته شود، همچنان که دوست دارد فرایض و واجباتش انجام پذیرد.
از طرف دیگر نیز در شرط چهارم یعنی شرطی که مخالف کتاب و سنّت نباشد، روایت مذکور مورد استناد قرار می گیرد و منظور از آن مخالفت عملی می باشد و نه مخالفت در مقام نظر و اعتقاد.
از آنچه گذشت چنین بدست می آید که تفکیک بین شرط دوم و چهارم بلاوجه است و در واقع با یکدیگر متحدند.