درس خارج فقه استاد هادی نجفی

موضوع: کتاب الخيارات/الأرش /اختلاف مقومان در تعیین ارش

طریقه محاسبه ارش طبق نظر مشهور

نظر مشهور برآن است که محاسبه ارش در صورتی که دو مقوّم در تعیین ارش اختلاف نظر داشته باشند - به نحوی که یکی قائل به اقل و دیگری قائل به اکثر باشد - به دو روش امکان پذیر می باشد.

روش نخست:

آن است که مجموع دو قیمتِ صحیح بر عدد دو تقسیم می‌شود و سپس جمع دو قیمت معیوب نیز بر دو تقسیم می‌شود و سپس دو حاصلِ به دست آمده، از یکدیگر کسر و پس از آن نسبت به دست آمده به عنوان ارش تعیین می‌شود.

به عنوان نمونه اگر مقوّم اول قیمت صحیح و معیوب را به ترتیب دوازده و چهار تومان تعیین نماید و مقوم دوم آنرا شش و دو تومان بداند، محاسبه رش به نحو زیر است:

طریق نخست محاسبه ارش طبق نظر مشهور
۱۲+۶=۱۸÷۲=۹
۴+۲=۶÷۲=۳
۹-۳=۶
۶=۲/۳ نسبت به ۹.

روش دوم:

آن است که جمع دو قیمت صحیح از جمع دو قیمت معیوب کسر می شود و سپس حاصل به دست آمده با مجموع دو قیمت صحیح نسبت سنجی می گردد چنانچه اگر مقوّم اول قیمت صحیح را دوازده و قیمت معیوب را چهار و مقوّم دوم قیمت صحیح را شش و قیمت معیوب را دو بداند طبق روش دوم محاسبه ارش چنین است.

طریق دوم محاسبه ارش طبق نظر مشهور
۱۸-۶=۱۲
۱۲=۲/۳ نسبت به ۱۸

طریق شهید اول(ره)

ایشان در دروس[1] نسبت بین صحیح و معیوب از هر مقوّم را به عنوان ارش محسوب می نمایند.

به عنوان نمونه چنانچه مقوّم اول قیمت صحیح را دوازده و مقوّم دوم قیمت آن را شش بداند و مقوّم اول قیمت معیوب را چهار و مقوّم دوم آن را دو بداند، محاسبه ارش چنین می باشد:

طریق شهید(ره)
۱/۴÷۲=۱/۸
۱/۲÷۲=۱/۴

مطابقت طریق شهید(ره) و مشهور

باید گفت در بعضی از موارد طریق مشهور و طریق شهید(ره) با یکدیگر مساوی هستند چنانچه در مثال زیر مشخص است>
۱۲-۴=۸
۸/۱۲=۲/۳÷۲=۱/۳
۶-۲=۴
۴/۶=۲/۳÷۲=۱/۳
۱/۳+۱/۳=۲/۳

زیادتی طریق شهید(ره) بر نظر نخست مشهور

در بعضی از موارد نیز طریق مشهور بیشتر از طریق شهید(ره) می گردد، چنانچه در نمونه زیر مشخّص است
۱۲+۸=۲۰
۱۰+۵=۱۵
۲۰/۵=۱/۴
زیادتی طريق شهید(ره) بر نظر دیگر مشهور
۲۰÷۲=۱۰
۱۵÷۲=۷/۵
۱۰-۷/۵=۲/۵
۲/۵÷۱۰=۱/۴
نسبت ثمن که ۱۲ است به ۱/۴ می شود ۳
طریق شهید(ره)
۲/۱۲=۱/۶
۳/۸
۱/۶+۳/۸
۲+۴/۵=۶/۵÷۲=۳،۱/۴
نقصان طریق شهید(ره) از مشهور

در بعضی از موارد نیز طریق مشهور کمتر از طریق شهید(ره) می گردد، چنانچه در نمونه زیر مشخّص است.
نسبت به طریق اول
۶+۶=۱۲
۱۰+۸=۱۸
نسبت ۱۲ به ۱۸ مساوی با ۱/۳ است.
نسبت به طریق دوم
۱۸÷۲=۹
۱۲÷۲=۶
نسبت ۶ به ۹ مساوی با ۱/۳ است.
طریق شهید(ره)
۱۰-۶=۴
۴/۱۰=۲/۵
۸-۶=۲
۲/۸=۱/۴
۲/۵+۱/۴÷۲=۱/۵+۱/۸
۱/۵=۲،۲/۵
۱/۸=۱/۵=۱،۲/۵÷۵
۲،۲/۵+۱،۲/۵÷۵=۳،۴/۵÷۵
حاصل به دست آمده از چهار به نصف خمس -یعنی عشر - کمتر است و به عبارتی ۰/۵÷۵ می باشد.

قابل ذکر است که ظاهراً طریق شهید دقیق تر است و آن مورد اخذ قرار می گیرد چرا که گویا مشهور در محاسبه دچار اشتباه شده اند مثل بحث زکات که اگر موردِ آن بصورت باران آبیاری شود، زکات به یک دهم محاسبه می شود و اگر به صورت آب چاه یا دستی آبیاری گردد ، زکات به یک بیستم محاسبه می شود و در صورت آبیاری به هر دو ، معتقد به یک پانزدهم هستند و این در حالی است که صحیح نیست و در مواردی تفاوت ایجاد می گردد. لذا فرمایش شهید(ره) در محاسبه صحیح است.

نظر مختار
در پایان باید گفت: ما از این محاسبات بی نیاز می باشیم چراکه در ما نحن فیه معتقد شدیم در اختلاف بین مقوّمان ، قالب ارش اخذ می‌شود و نسبت به اکثر برائت جاری می گردد چرا که در مقام اقلّ و اکثر استقلالی وجود دارد.