درس خارج فقه استاد هادی نجفی

موضوع: کتاب الخيارات/الأرش /اعتبار تعدد اِخبار در ارش

دو مویّد بر اعتقاد به تعدّد اِخبار بر اثبات مقدار ارش

دو روایت دیگری که به عنوان مویّد ذکر شده است به شرح زیر می باشد.
۱) خبر عبدالله بن سلیمان
وَ(کلینی) عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْکُوفِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ النَّهْدِیِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْوَلِیدِ عَنْ أَبَانِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی الْجُبُنِّ قَالَ کُلُّ شَیْ ءٍ لَکَ حَلَالٌ حَتَّی یَجِیئَکَ شَاهِدَانِ یَشْهَدَانِ أَنَّ فِیهِ مَیْتَةً.[1]
امام صادق علیه السلام در باره پنیر فرمود: هر چیزی بر تو حلال است تا اینکه دو شاهدی بر تو شهادت دهند که در آن مردار است.
بررسی سند
أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْکُوفِیِّ در طریق سند مردد بین احمد بن محمد کوفی ابن عُقده که زیدی ولی ثقه است و احمد بن محمد کوفی عاصمی است که او نیز ثقه می باشد، لکن ظاهرا مراد از او همان عاصمی کوفی می باشد.
مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ النَّهْدِیِّ مختلف فیه است به نحوی که نجاشی او را مضطرب می شمارد ولی کشی از عیاشی نقل می کند که ثقه می باشد.
بنابراین وثاقت او به واسطه اضطراب نقض می گردد.
مُحَمَّدِ بْنِ الْوَلِیدِ بجلِی نیز ثقه است.
أَبَانِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَن مجهول و عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سُلَیْمَان صیرفی معتبر می باشد.
در نتیجه سند روایت ضعیف محسوب می شود.
بررسی دلالت
شاهد در عبارت " حَتَّی یَجِیئَکَ شَاهِدَانِ یَشْهَدَانِ " است یعنی دو شاهد برای اثبات موضوع نیاز است ، لذا اعتبار بیّنه در موضوعات لازم می باشد.
اشکال
نخست باید گفت سند این روایت ضعیف است و نمی تواند مورد تمسّک قرار گیرد.
دیگر اینکه خمیر مایه ای که از آن پنیر می سازند و ماده ای داخل شکنبه و شیردان بزغاله مرده می باشد ، میته محسوب نمی شود تا نجس باشد و غیر قابل استفاده، بلکه مانند شیر در پستان یا مُشک بدست آمده از آهوی خُتن است که حیات در آن حلول نکرده است و البته نهایت چیزی که در مورد آن می توان گفت آن است که اجزاء متصل به شکنبه جدا شود و لذا بقیه خمیر مایه پاک و قابل استفاده می باشد.
بنابراین روایت مذکور از نظر سند و دلالت قاصر به اثبات مطلب می باشد.
۲) صحیحه حلبی
مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَی عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّ عَلِیّاً ع کَانَ یَقُولُ لَا أُجِیزُ فِی الْهِلَالِ إِلَّا شَهَادَةَ رَجُلَیْنِ عَدْلَیْنِ.[2]
امام صادق علیه السلام فرمود: امیر مومنان علی علیه السلام همواره می فرمود: اثبات هلال را امضا نمی کنم و نمی پذیرم مگر آنکه دو مرد عادل بر آن گواهی بدهند.
بررسی سند
کلینی این روایت را به دو سند از ابن ابی عمیر از حماد بن عثمان نقل می کند و هر دو طریق صحیح می باشد در نتیجه روایت صحیحه محسوب می شود.
دلالت روایت واضح است که برای اثبات هلال، نیاز به شهادت و گواهی دو نفر مرد عادل می باشد و البته روشن است که هلال و ابتدای ماه از موضوعات محسوب می شود که احکام شرعی وجوب روزه یا افطار بر آن مترتّب می گردد.
قابل ذکر است که روایت مذکور نیز به عنوان مویّد محسوب می گردد و نمی‌تواند دلیلی مستقل بر ادّعا باشد چرا که موضوع آن راجع به هلال است و نمی‌توان از آن تعدی کرد و اثبات ارش را نیز ملحق به آن نمود.
از آنچه گذشت چنین بدست می آید که ما نیز به تبع شیخ(ره) معتقدیم؛ شرعاً موضوعات به واسطه خبر واحد ثابت نمی شوند و نیاز به بیّنه یعنی شهادت دو نفر مرد عادل دارد.
به عبارت دیگر اثر شرعی وقتی برای موضوعی ثابت می شود که دو نفر بر آن شهادت بدهند و وجه آن نیز تسهیل امر بر مکلفین است و البته شارع سیره عقلا را - که می گویند موضوعات به واسطه خبر واحد ثابت می شود- العا نموده است، لذا ما در این فرع با شیخ هم نظر بوده و معتقدیم کسی که از قیمت بازار خبر می دهد اگر از روی حس باشد قابل اثبات نیست و باید دو نفر باشند چون داخل در موضوعات است ولی اگر شهادت او از روی حدس باشد به نحوی که او کارشناس و خبره و مقوّمِ معتبر است، دارای اثر شرعی می شود و ارش نیز ثابت می گردد و نیاز به تعدد کارشناس نخواهد بود
قابل ذکر است که در صورت اختلاف نظر کارشناسان ترجیح با کسی است که خبرویت بیشتری داشته باشد و لذا وجوب تقلید اعلم نیز از همین باب می باشد.