درس خارج فقه استاد هادی نجفی

موضوع: کتاب الخيارات/خيار العيب /اشکال بر طریق شناخت ارش در کلام شیخ(ره)

اشکال بر کلام شیخ(ره) در طریق شناخت ارش
۱) شیخ(ره) فرمود: اگر بایع و مشتری جاهل به ارش باشند ، نیازِ وجوبی به مقوّم و کارشناس مربوطه برای تععین ارش دارند.
اشکال
باید گفت: این سخن قابل پذیرش نیست و چنین لزومی در مقام وجود ندارد، چرا که بر بایع پرداخت ارش لازم است و آن دائر مدار بین اقل و اکثر استقلالی می باشد که حکم کلّی در آن اخذ به اقل که قدر متیقن باشد متعیّن است و در مورد اکثر اصل برائت جاری می گردد لذا بایع با پرداخت اقل ارش معامله را تمام می کند و هیچ نیازی به فحص نیز ندارد چون ما نحن فیه شبهه موضوعیه می باشد که فحص در آن معتبر نیست و می توان برائت جاری نمود.
اشکال
بعضی گفته اند: در صورت عدم فحص، ممکن است ارش بیشتر باشد و با پرداخت اقلّ ارش حق مشتری ضایع گردد.
پاسخ
باید گفت: برای مشتری حق اعتراض محفوظ است و می تواند اکثر را ادعا نماید و با اثبات آن به حق خود دست پیدا کند ، چرا که ارش غرامت شرعی است که صرفاً با مطالبه مشتری حاصل می شود و در غیر این صورت ذمه بایع به چیزی مشغول نخواهد بود.
۲) شیخ(ره) فرمود : اگر مبیع در بازار موجود باشد و قیمت نیز مشخص باشد، تعیین ارش داخل در اِخبار می شود که اثباتش نیاز به شهادت دو نفر دارد.
اشکال
باید گفت: اشکال مبنایی در این مقام وجود دارد به نحوی که آیا تفاوتی بین شهادت و اِخبار وجود دارد یا نه؟
البته وجوه عدیده‌ای در این مورد بیان شده است که بحث در آن، اهمیت چندانی ندارد مگر در جایی که اثر مترتب بر هر کدام تفاوت پیدا کند.
تفاوت بین خبر و شهادت
بعضی معتقدند بین آندو تفاوتی وجود ندارد مگر آنکه در اثبات صحّت شهادت وجود دو نفر در آن لازم است بر خلاف خبر که اِخبار یک نفر ثقه بر اثبات آن کفایت می کند و مستند آنرا اجماع دانسته اند.
اشکال
باید گفت: ادعای اجماع در ما نحن فیه ناتمام است چون ادعای اجماع بر دو مطلب قائم شده است ، نخست بر اعتبارِ تعدد به لحاظ معنای لغوی شهادت و دیگر به لحاظ معنای اصطلاحی آن .
اجماع در معنای لغوی شهادت قطعاً وجود ندارد چون معنای لغوی آن اخبار از روی عقیده و جزم می باشد.
لذا جزم لازمه التزامی - و نه مطابقی - شهادت است بر خلاف خبر که در آن جزم به صحّت وجود ندارد.
لذا شهادت و اِخبار در معنا یکی هستند لکن در شهادت قطع وجود دارد برخلاف خبر که ممکن است قطع و جزمی در کار نباشد.
از طرفی نیز در معنای لغوی خبر اعتبار تعدد، شرط نیست.
معنای اصطلاحی شهادت ، اِخبار جازم نسبت به حق لازمی برای غیر می باشد و البته اگر از حاکم صادر شود تبدیل به حکم می گردد و صرفاً در ادله شرعی وارد شده که در مرافعات تعدد شاهد معتبر است.
در نتیجه باید گفت : تفاوتی بین اِخبار و شهادت ثابت نخواهد بود.

کلام سید یزدی(ره)

سید یزدی(ره) معتقدند اصلاً تفاوتی بین اِخبار و شهادت نیست مگر آنکه در شهادت تعدّد معتبر است .
باید گفت : بر خلافِ احکام شرعیه که شارع خبر واحد در آنرا حجت می داند ولی در موضوعات اختلاف وجود دارد چرا که جماعتی معتقدند در موضوعات نیز خبر واحد حجّت است ، بنابراین از آنجایی که تعیین مقدار ارش از موضوعات شمرده شده ، نیاز به شهادت دو نفر نخواهد بود.

جماعتی دیگر معتقدند؛ موضوعات شرعی به وسیله خبر واحد ثابت نمی‌شود و صرفاً ادله شرعیه در این مورد راجع به باب مرافعات است و در غیر این باب نیاز به تعداد شاهد نیست و دلیلی بر آن وجود ندارد.
لذا شیخ(ره) معتقدند؛خبر از قیمت بازار داخل در باب شهادت است که اثباتش نیاز به اِخبار دو نفر ثقه دارد.
اشکال
باید گفت: اگر معتقد باشیم که خبر واحد در موضوعات حجت است، اخبار یک نفر نیز از قیمت کفایت می‌کند و ارش به واسطه همان یک خبر ثابت می گردد.
و در صورتی که معتقد باشیم خبر واحد در موضوعات حجت نیست، سخن شیخ ثابت می باشد و اثبات ارش نیاز به اِخبار دو نفر دارد.
البته دلیلِ اعتبارِ شرعی تعددِ مخبر در موضوعات، روایات است که نیاز به بررسی دارد.