درس خارج فقه استاد هادی نجفی

موضوع: کتاب الخيارات/الأرش /پرداخت ارش بوسیله نقدین و پول رایج

مقام چهارم:
آیا در ارش، پرداخت نقدین(طلا و نقره) تعیین شده است؟

ظاهر آن است که پرداخت ارش باید از جنس نقدین (طلا و نقره) و امروزه پول رایج در معاملات باشد - چرا که اصل در ضمان قیمی چنین است که نقدین تمحّض درمالیت دارند به حیثی که بقیه اموال را طبق آن محاسبه می‌کنند.- یا آنکه می توان ارش را از غیر نقدین نیز پرداخت نمود.
باید گفت: تعیین جنس ارش منوط به توافق طرفین است.
نظر علامه(ره) در قواعد و تحریر و نیز شهید اول در دروس راجع به باب صرف یعنی معامله به نقدین آن است که اگر یکی از عوضین معیوب باشد و پس از تفرقه بخواهد جبران شود ، اخذ ارش از غیر نقدین جایز است و دریافت نقدین جایز نیست.
استظهار محقق کرکی(ره)
محقق ثانی(ره) از بیان علامه(ره) و شهید(ره) استظهار می‌کند که آنان به اینکه ارش باید از نقدین باشد ،ملتزم نیستند. سپس در توضیحی می فرمایند: ارش - همانگونه که شیخ(ره) نیز معتقدند - به خاطر تتمیم مبیعی است که معیوب بوده و در مقابل ثمن قرار گرفته است تا درمالیت با ثمن مقابله نماید و البته ارش به خاطر کم کردن ثمن نیست تا مقابل مبیع معیوب قرار بگیرد بلکه برای تکمیل و تتمیم مبیع است ، لذا در معامله صرف که عوض از طلا مثلاً نقره قرار گرفته یا بالعکس اگر ارش از نقدین تعیین گردد موجب فساد و بطلان معامله می باشد چرا که شرط مجلس در آن رعایت نشده است.
بنابراین نظر علامه(ره) و شهید(ره) جهت خلاصی از بطلان چنین معامله ای بر آن است که ارش از غیر نقدین تعیین و پرداخت گردد.
اشکال محقق کرکی(ره)
محقق کرکی (ره) در ادامه اشکال می‌کند و می‌گوید: از آنجا که حقوق مالیه به نقدین برمی‌گردد چگونه ممکن است حقّی به اعتبار نقصان نقدین ثابت شود و جبران آن از غیر نقدین تعیین شود؟!
پاسخ شیخ(ره)
شیخ(ره) در مقام پاسخ می‌ فرمایند: حکم علامه(ره) و شهید(ره) در صورت عدم تراضی طرفین، تلازمی با عدم تعیین نقدین در پرداخت ارش ندارد.
به عبارت دیگر از آنجایی که ارش از باب اشتغال ذمّه به شیئ نیست، بلکه به حق تغریم بر می گردد و باید بایع آنرا به نفع مشتری متحمل شود، بنابراین اگر از جنس نقدین - در معامله صرف - تعیین گردد ، موجب بطلان معامله در حصّه خاص می‌شود.
لذا شیخ(ره)می‌گوید: علامه(ره) و شهید(ره)معتقدند؛ با وجود تراضی طرفین - در غیر معامله صرف - ارش می تواند از غیر نقدین تعیین گردد تا معامله تصحیح شود.
بنابراین غیر نقدین با قید تراضی طرفین معامله بعنوان نفس ارش -و نه بدل آن- تعیین می گردند و استظهار و اشکال محقق کرکی (ره) از کلام علامه(ره) و شهید(ره) قابل پذیرش نیست.
از آنچه گذشت چنین بدست می آید که لازم است ارش از نقدین و پول رایج پرداخت گردد و پرداخت غیر آن منوط به تراضی طرفین است و البته در اینصورت غیر نقدین بعنوان بدل ارش محسوب نمی شود بلکه نفس ارش خواهد بود.