درس خارج فقه استاد هادی نجفی

موضوع: کتاب الخيارات/ماهيّة العيب /مصادیق عیب

بعضی از مصادیق عیب
شیخ(ره) پس از آنکه عیب را تعریف نمود -و البته ما در آن مناقشه نمودیم- مواردی را تحت عنوان مصادیقِ عیب مطرح می نمایند که به شرح زیر است.
۱) بیماری
باید گفت: این که وجود بیماری فی الجمله به عنوان عیب محسوب شود، سخنی صحیح می باشد لکن مطلق بیماری را نمی‌توان به عنوان عیب به حساب آورد، مانند تب یک روزه ، یا سردرد چند ساعتی.
البته تب نوبه که یک یا چند روز در میان و نوبت به نوبت عارض می شود، نوعی عیب محسوب می‌شود و نیز امراض صعب العلاج.
لکن به طور کلی بیماری‌هایی که درمان‌پذیر بوده و با مصرف دارو کنترل می شوند را نمی توان به عنوان عیب به شمار آورد و صرفاً ان دسته از بیماری هایی که با استمرار آن، کارآیی و منافع کم یا فوت گردد به عنوان عیب محسوب می گردند.

۲) هَبَل و بارداری
مصداق مذکور بر چهار فرض قابل تطبیق است
الف) حدوث حمل در ملک بایع
ب) حدوث حمل در ملک مشتری
ج) حدوث حمل در امه و کنیز
د) حدوث حمل در مورد حیوانات

حدوث حمل در ملک بایع
اگر بارداری امه توسط بایع و مولا ایجاد گردد، کنیز به عنوان ام ولد محسوب می شود و بیع آن باطل است لکن اگر در ملک بایع - و نه توسط او - ایجاد شود بیع آن جایز می باشد و در این صورت بارداری به عنوان عیب محسوب می گردد.
چنانچه در روایات وارد شده آمده که چنین مصداقی به عنوان عیب محسوب می‌شود و البته قابل ذکر است که اگر روایات نیز وجود نداشت می‌توانستیم آن مصداق را به عنوان عیب محسوب کنیم چراکه بارداری مانع از انجام برخی فعالیت‌ها و منافع مورد انتظار در مورد کنیز خواهد شد، مثل استیلاد و در نتیجه موجب نقصان قیمت می گردد.

حدوث حمل در ملک مشتری
طبق نظر شیخ(ره)چنانچه کنیز در ملک مشتری باردار شود، به عنوان عیب محسوب می شود و مانع از رد او خواهد شد وصرفاً مشتری می تواند به دلیل عیب سابق ارش را دریافت نماید.
باید گفت: این فرمایش صحیح است مگر اینکه چینش شیخ در مسئله به این نحو است که اطلاق عیب بر کنیز را به نحوی چینش و پاره‌ای ریزی کرده که آیا بر حمل صدق عیب می کند یا نه؟
در اینجا باید گفت: آنچه در روایات وارد شده آن است که احداث حدث مانع از رد مبیع می شود و البته حمل و بارداری از این دست موارد محسوب می‌گردد.
چنانچه کنیز حامل باشد و مشتری پس از بیع او را وطی نماید، می تواند آن را برگرداند لکن لازم است ارش آنرا پرداخت نماید و طبق روایات مقدارش در مورد باکره، عُشر قیمت او و در غیر باکره نصف عُشر می باشد.
بارداری کنیز و امه

بارداری و حمل در حیوانات
فرض آن است که چنانچه مبیع یک حیوان باشد و در ملک بایع باردار شده باشد آیا این حمل به عنوان عیب محسوب می شود یا نه؟
در این فرض دو مسلک وجود دارد:
۱) مسلک شیخ طوسی (ره) در مبسوط و به تبع ایشان علامه(ره)
ایشان می فرمایند: حمل و بارداری از اجزاء مبیع شمرده شده و از توابع آن محسوب می گردد، لذا در این صورت حمل به عنوان عیب به حساب نمی آید.
چنانچه در تذکیه حیوانی که دارای حمل باشد و او نیز تلف شود،حکم مذکّی را دارد و استفاده از آن بلا اشکال است.
لذا در این فرض حتی اگر برخی منافع حیوان فوت گردد، موجب نقصان قیمت حیوان نمی شود هر چند در بعضی موارد صفت کمال و زیاده قیمت را در پی دارد.
احتمال تلف شدن در هنگام وضع حمل نیز از مواردی محسوب می شود که مورد اعتنای عقلا قرار نمی گیرد.

۲) مسلک دیگر
این مسلک معتقد است که وجود حمل در حیوان به عنوان وجودی مستقل و جدا از او است و حیوان صرفاً ظرف وجودی آن حمل می باشد.
در این صورت حمل مربوط و در ملک بایع است و در صورت اشتراط آن قطعاً متعلق به اوست.
در نتیجه بنابر این مبنا باید گفت : چنین مصداقی، حمل و بارداری به عنوان عیب محسوب می‌شود چرا که در زمان حمل ، برخی منافع مورد نظر در حیوان فوت شده و من جمله حداقل منفعت استیلاد منتفی گشته است و موجب نقصان ارزش حیوان خواهد شد.