موضوع: تحقيق در اعتبار شهرت
بايد توجه كنيم كه صاحب نظران محور بحث در شهرت چه چيزها قرار مي‏دهند. آنچه كه قابل ذكر است اين است كه بحث شهرت كه پس از تطور علم اصول به ميان آمده است

محور بحث شهرت
 شيخ انصاري قدس الله نفسه الزكيه به عنوان اولين صاحب مكتب اصولي پس از تطور بحث شهرت را مطرح فرموده‏اند منتها با اين خصوصيت كه منظور از شهرت شهرت در فتواست و منظور از اعتبار شهرت در فتوا اندراج آن تحت حجيت خبر است. با توجه به اين نكته نخست شهرت فتوائي را بررسي و تحقيق بكنيم ان شاء الله. بعد از آنكه توجه كرديد كه محور بحث در شهرت شهرت روايي و شهرت عملي نيست بلكه شهرت فتوايي است يعني شهرتي كه جايگاه در فقه دارد نه شهرتي كه نقش در رجال و اعتبار رجال و فروع مربوط به رجال داشته باشد. چون بحث اصول فقه است و آن عنوان‏ها و مدارك و ادله را بررسي مي‏كند كه در فقه تاثيرگذار باشد. بنابراين شهرت فتوايي را بحث مي‏كند و به اين نكته هم توجه كنيد كه منظور از شهرت فتوايي مطلق شهرت فتوايي نيست كه اعم از قدماء و متاخرين باشد بلكه مقصود شهرت فتوائي قدماء است.

سوال: قدماء كه فتوا نداشتند
پاسخ: فتوا هم دارد، شيخ طوسي كتاب نهايه دارد شيخ مفيد كتاب مقنعه دارد و البته كتاب شيخ صدوق مقنع تقريبا فتوائي روايي است. من لا يحضر هم روايي است و عمدتاً در من لا يحضر كه تهذيب شرح من لا يحضر است عمدتاً‌ نظر به روايت است و احكام و فتوا ضمني بحث شده لذا من لا يحضر كتاب فقهي نيست كتاب جامع روايي است. بنابراين از قدماء ابن ادريس است، ابوصلاح حلبي است، خود شيخ مفيد و سيد مرتضي در كتاب ناصريات بحث فقهي و فتاوا دارد. البته بيشتر در رساله‏ها فتاوايش ثبت شده. كتب فتوا دارد فقهاء اما اين جزء اشكالاتي است كه سيدنا الاستاد درباره اعتبار شهرت مي‏فرمايد كه بعداً بحث مي‏كنيم.

سوال:
پاسخ: درباره شيخ صدوق كتاب مقنع كتاب خود ايشان است و فقه رضوي روايت است ولي اين شبهه‏اي كه مي‏كنند اين است كه در فقه رضوي كه شيخ صدوق نقل مي‏كنند ممكن است فتاواي شيخ صدوق باشد نه روايت.

تعريف شهرت قدمائي فتوائي
 بنابراين منظور از شهرت شهرت فتواي قدما اصحاب است، اين تصريح شده. شهرت قدمائي به اين معناست كه يك فتوا در بين قدماي اصحاب از شيخ مفيد كه موسس مكتب فقهي اهل بيت است تا ابن ادريس و تا محقق حلي. اين مجموعه يك فتواي مشهوري داشته باشد به اين معنا آن فتوا از اكثريت اين اعاظم باشد. چون مشهور دو تا خصوصيت دارد: 1. متضمن رأي اكثريت است، 2. در عمل اشتهار پيدا كرده است و قابل رويت و توجه است.

سوال:
پاسخ: عمل يعني در كتب فتوا كه ثبت شد و مقلّدين آن را تحويل گرفت عمل مورد فتوا، نه فتوايي كه در مرحله ابراز نرسيده و مقلد به آن عمل نكرده تصور است، به اصطلاح در كتاب فتوا نيامده. پس شهرت قدماء و اكثريت است. اينها همان قدمائي هستند كه وصل است به اصحاب و همان قدمائي كه تبحّر و ورع و قرب زماني‏اش محفوظ است و همان فقهائي هستند كه درباره‏شان گفته مي‏شود كه اشكال مويد است كه فتواي ايشان با نصّ منطبق است فتوا با متن روايت است احياناً اين اشكال مويد است پس از اعتبار برخوردار است. اين است كه بعضي از فقهاي عصر اخير مي‏فرمايند كه اشتهار بين قدماء از اعتبار بالايي برخوردار است.

شهرت قدماء عنوان اماره دارد
شيخ انصاري قدس الله نفسه الزكيه براي اين شهرت كانما عنوان اماره را ضمناً اعلام مي‏كند چرا كه محقق خراساني صريحاً اين فتواي مشهور را اماره اعلام مي‏كند. اماره يك تعريف دارد و يك اعتبار دارد، تعريف اماره را دارد و اعتبار چيز جدايي است شكل و شماي اماره را دارد فتواي قدماء.

كلام شيخ انصاري درباره شهرت فتوائي
 با اين خصوصيات شيخ انصاري قدس الله نفسه الزكيه مي‏فرمايد: «و من الظنون التي توهّم حجيتها بالخصوص الشهره في الفتوا». مي‏فرمايد: از جمله ظنوني كه توهم شده است از اول مي‏گويد امر وهمي است. ديگر امر وهمي نياز به دليل ندارد، براي ابطال امر وهمي عدم توجه كافي است به وهميات اكتفاء نكنيد. و دليل عدم اعتبار توهم «عدم الدليل دليل علي عدم الاعتبار».

سه وجه در اعتبار شهرت فتوائي
به طور كلّ سه وجه گفته شده است:

وجه اول اولويت نسبت به خبر واحد
 وجه اول اولويت، اولويت نسبت به حجيت خبر واحد،‌گفته مي‏شود كه خبر واحد كه اعتبار دارد مفيد ظنّ است و فتواي جمعي از فقهاء قدماء كه فتوايشان برگرفته از نصوص است ظنّ قوي‏تري ايجاد مي‏كند. بنابراين خبر واحد را كه مفيد ظن است اعتبار و حجيت قائل بشويم نسبت به فتواي قدماء در حدّ شهرت بايد به طريق اولي اعتبار و حجيت قائل بشويم. اين طريقه استدلال.

اشكالات جواب وجه اول
 در جواب اين استدلال شيخ انصاري سه بار كلمه ضعيف را به كار مي‏برد. اوّلاً مي‏فرمايد اولويت كه اولويت ظنيه كه دليل بشود براي اثبات حجيت براي شهرت فتوا ضعيف است. براي اينكه اعتبار خود شهرت در فتوا بالاتر از اين اولويت  است. اين اولويت مدعا يك اولويت ظنيه است و اعتباري ندارد اولويت ظنيه يك چهره‏اي دارد مختفي در حجاب اولويت كه آن چهره‏اي كه پنهان شده است عبارت است از قياس، يك قياسي مي‏كند مي‏گويد ملاك اعتبار حجيت خبر حصول ظن است و در فتواي قدماء‌ هم ظن حاصل مي‏شود پس براساس قياس شهرت فتوائي اعتبار داشته باشد. ثانيا اولويت اساس ندارد در اين بحث. براي اينكه ملاك و معيار حجيت خبر حصول ظنّ نيست، ملاك و معيار اگر حصول ظن بود امكان داشت كه در شكل قياس يك ادعاي اولويت بكنيد بلكه ادله اعتبار حجيت خبر آيات و روايات و بناي عقلاء است نه حصول ظن. بنابراين اولويت بنيادي ندارد و حصول ظن ملاك حجيت خبر نيست. كه اين جزء مسائل بعد از تطور و قبل از تطور است، اصلاً ما بعد از تطور نسبت به حصول ظن و عدم حصول ظن اصلا كاري نداريم ما فقط به اعتبار نگاه مي‏كنيم كه از سوي بناء عقلاء و شرع اعتبار ثابت بشود ظن حاصل شد يا نشد فرق ندارد.

فحوي و مفهوم موافقت اولويت
و ثالثاً مي‏فرمايد اين اولويت را بعضي‏ها تعبير كرده‏اند به مفهوم موافقت. فحواي خطاب و قياس اولويت و مفهوم موافقه هر سه عنوان به يك معنا بكار مي‏رود اما هر كدام حيثيت جدا دارد. شيخ انصاري مي‏فرمايد مفهوم موافقت با اولويت فرق دارد. اولويت عقلي است و حكم  عقل است فحوا يا مفهوم موافقه لازمه كلام است. «لا تقل لهما» مفهوم اولويت دارد و اطاعت مولاي حقيقي نسبت به مولاي عرفي اولويت دارد، مي‏گوييم اطاعت والد و مولاي عرفي لازم است و اطاعت مولاي حقيقي  و اطاعت پروردگار عالم مولي الموالي اولويتش قطعي و عقلي است كلامي نداريم دلالت لفظي در كار نيست. مي‏فرمايد: اينجا كه جا براي اولويت است اين را آوردند تطبيق كردند به مفهوم موافقت. پس از كه اولويت جوابش داده شد و گفتيم از باب حجيت خبر نيست،

نكته: اگر گفته شود موجب اطمينان نمي‏شود
 يك نكته‏اي باقي مي‏ماند كه ان شاء‌الله در شرح استدلال محقق خراساني بگوييم كه اگر مي‏گفتند قياس يا اولويت را به شكل ديگري شرح مي‏دادند مي‏گفتند حجيت خبر موجب اطمينان مي‏شود، وثوق پيدا مي‏شود ولو در درجه ابتدائي و وثوق را مي‏‏‏شود بگوييم كه ملاك اعتبار دارد وانگهي مي‏گفتيم كه فتواي فقهاي از قدماء وثوق و اطمينان بيشتري خواهد داشت، اينجا يك جايي براي اولويت پيدا مي‏شد. حتي مي‏توانيم بگوييم گاهي ظن با اطمينان مرادف تلقي مي‏شود لذا ما با حسن ظنّ كه برخورد بكنيم بگوييم كه اولويت ظنيه را كه محققين مي‏دانند به اولويت ظنيه كه اعتماد نمي‏كنند براساس قرائن منظور از اين اولويت ظنيه همان اطميناني است يعني در اصطلاح ظن به اطمينان هم بكار مي‏رود. كمتر از علم هر مقدار داده‏ها و پندارهايي كه در ذهن به وجود بيايد كمتر از علم همه‏اش مي‏شود ظن. بنابراين اگر اين گونه توجيه كنيم دليل اولويت هم وجهي مي‏شود كه خبر عادل وثوق مي‏آورد اماره است وثوق مي‏آورد و مقوم اماره كشف و وثوق و اطمينان. بعد از كه گفتيم خبر واحد كه حجت است وثوق مي‏آورد فتواي فقهاي قدماء وثوقش بيشتر و بهتر خواهد بود اين مي‏شود يك اولويت و وجهي از وجوه به حساب خواهد آمد. بنابراين با اين توجيه اين وجه اوّل را در حد يك وجهي به حساب آورد هرچند تمام الوجه و تمام المدرك اين نباشد فعلا در اعتبار شهرت در فتوا ولي وجهي به حساب خواهد آمد.
وجه دوم و سوم نصوص و استفاده از آيه نبأ
اما دليل دوم نصوص است و دليل سوم استفاده از مفهوم آيه نبأ.