موضوع: تفسیر آیه 76 و 77 سوره آل عمران در موضوع اهل
بیت علیهم السلام
سوره آل عمران
آیه 76 و 77: قوله تعالی «
بلی من
أوفی بعهده و اتقی فان الله یحب المتقین. ان الذین
یشترون بعهد الله و ایمانهم ثمناً قلیلاً اولئک لا خلاق لهم
فی الآخره و لا یکلمهم الله و لا ینظر الیهم یوم
القیامه و لا یزکیهم و لهم عذاب ألیم».
ترجمه
ترجمه آن
این است که آری کسانی که به عهد خدا وفا کرده باشند و تقوا را
پیشه کرده باشند، خداوند دوست میدارد متقیان را. همانا
کسانی که بفروشند عهد خدایی و سوگندهای خدا را به بهاء و
قیمت اندک آنان بهره و نصیبی در آخرت ندارند و خدا با آنها سخن
نمیگوید و به آنها نگاه نمیکند روز قیامت
و آنها را پاکیزه نمیسازد و برای آنها عذاب
دردناکی است. نخست ترجمه و بعد دقت و بعد مراجعه به تفسیر و بعد هم
برداشتها و آثار و ثمرات تربیتی اخلاقی.
دقت
در آیه مطلب ایجابی و سلبی در این
دو آیه مطلب ایجابی و سلبی بیان
میشود، ایجابیاش این است که آنان که به
عهد خدا وفاء کرده باشند و تقوا پیدا کرده باشند، خدا متقیان را دوست
میدارد. و در آیه دیگر گفت اگر عهد را بفروشد
بهای اندکی بگیرد و از دست بدهد، هیچ سودی ندارد و
از نظر لطف خدا دور میشود و قابل تذکیه نیست که خدا
تذکیه نمیکند آنها را و عذاب دردناکی هم برای
آنها آماده شده است.
فروش
عهد به چه معنی است پس از
این دقت میبینیم این عهد خیلی
مهم است و بعد هم از لحاظ ساختار آیات تقوا به عهد مربوط
میشود «
من اوفی بعهده و اتقی»،
گویا تقوا مترتب به عهد است. و عهدی باشد و تقوا باشد، انسان از
متقین است. تقوای به عهد یا وجود ندارد یا اگر باشد متحجرانه
است و ثمرهای ندارد. آن تقوایی که برخواسته از عهد است،
آن تاثیرگذار است و او صفت تقوا را برای مردم به ثبت
میرساند. اما آنهایی که عهد را میفروشند
یعنی عهد یک چیزی است که عهد را از دست
میدهند و یک چیز دیگری را جای عهد
میگیرند، جایگزین کردند، خرید و فروش شد،
آنها «
لا خلاق لهم و لا یکلمهم الله و لا
ینظر الیهم یوم القیامه و لا یزکیهم و لهم
عذاب الیم»، این تبعات را دارد.
عهد
الله چیست؟ در مراجعه به
جایی میرسیم که توجه ما جلب میشود
به عهد خدایی که این عهد خدایی چیست که
جانمایه تقواست و راه به سوی رسیدن به مرحله متقیان است،
و بعد این عهد میبینیم فروخته هم
میشود که خدا در قرآن میفرماید کسانی که
عهد را بفروشند. عهد چه باشد؟
شکی
نیست منظور از عهد امامت است در آن
آیه که خدای متعال به حضرت ابراهیم فرمود: «
انی جاعلک للناس اماما قال و من ذریتی قال لا
ینال عهدی الظالمین»، از خود این آیه
استفاده میشود که حضرت ابراهیم امامت خواست برای
ذریه خودش، خدا هم فرمود «
لا ینال
عهدی» یعنی امامت، با این میتوان
مثال زده شود برای تفسیر قرآن به قرآن که بهترین شکل
تفسیر است، ولی تفسیر قرآن به قرآن کار مشکلی است و برای
بشر عادی کار دشواری است، مطالبی را
میتوانیم پیدا کنیم ولی به طور کل
نمیتوانیم و از دست ما ساخته نیست که قرآن را به قرآن
تفسیر کنیم، اهلش میتواند. تا جایی که ما
قدرتش داریم، تفسیر قرآن به قرآن راه درستی است. الان هر
کسی که به ادبیات عرب آشنا باشد که شک نمیکند که منظور
از عهد الهی امامت است. روایتی از امام رضا سلام الله
تعالی علیه است در کتاب کافی که یک حدیث سه چهار
صفحهای دارد، در آنجا میفرماید: امامت منصب
الهی است و وصف سوم نبوت و خلّت است که برای حضرت ابراهیم داده
شد و حضرت ابراهیم که سرور و بهجت برایش به وجود آمد، به طمع افتاد.
طمع هیچ کجا درست نیست، «
الطمع رقّ موبد»
حضرت علی علیه السلام فرمودند، طمع از هیچ کسی درست
نیست فقط از خدا و ولی خدا، درست است و هر چه طمع دارید آنجا
داشته باشید. که سعدی میگوید کرم مرد به جود است
و سعادت به سجود، هر که این هر دو ندارد عدمش به ز وجود، دست حاجت چو
بری پیش خداوندی بر، که کریم است و رحیم است و غفور
است و ودود.
دلالت
آیه بطلان امامت را برای ظالمین تا قیامت حضرت
ابراهیم که پیامبر است طبق روایت امام رضا به طمع افتاد، از
خدای متعال طلب امامت کرد «
قال و من
ذریتی» امامت را برای نسل من هم عنایت کن فرمود: «ق
ال لا ینال عهدی الظالمین»، در
همین روایت امام رضا علیه السلام میفرماید:
«
هذه الآیه ابطلت الامامه للظالمین
الی یوم القیامه[1]». از روایتی
که امام رضا سلام الله تعالی علیه گفته بود، فهم ما معلوم شد که از
آیه قرآن فهمیدیم که «
لا
ینال عهدی الظالمین» عهد امامت است، حضرت رضا هم فرمود و
تاکید شد منتها با آن لحن بسیار محکم که تا ابد برای
ظالمین امامت نمیرسد. این آیه باطل کرد امامت را
برای ظالمین تا قیامت. این از این آیه
استفاده شد، روایت دیگر درباره آیه شماره 38 سوره بقره «
اوفوا بعهدی اوف بعهدکم»، مرحوم شیخ
کلینی در روایت موثقهای نقل میکند
از علی بن ابراهیم عن ابیه عن ابن ابی عمیر عن
سماعه، سند موثقه است بخاطر سماعه که فطحی است، سند درست است ولی چون
ابن ابی عمیر نقل میکند از آن موثقههای
درجه بالاست، چگونه ما صحیح اعلائی داریم، موثقه اعلائی
این است چون ابن ابی عمیر «
لا
یرسل الا عن ثقه»، مرسل او معتبر است. سند درست است. از امام صادق
علیه السلام که میفرماید: «
اوفوا
یعنی اوفوا بولایه امیرالمومنین اوف بعهدکم
یعنی اوف لکم الجنه»، بنابراین معلوم شد که عهد
چیست و وفای به عهد چه میکند. کسی که پیرو
ولایت امیرالمومنین سلام الله تعالی علیه باشد،
این وفای به عهد الهی است. و کسی که وفای به عهد
الهی بکند، طبق وعده قرآنی صریح «
اوف
بعهدکم» به عهد شما وفا میشود و پاداش آن هم بهشت است.
معنی را فهمیدیم و نقش آن را هم فهمیدیم.
تفسیر
عیاشی الان مراجعه
کنیم به تفاسیر، تفسیر عیاشی عن علی بن
میمون السائق
ابی الاکرات، در کل گفتیم که روایاتی که در تفسیر
عیاشی ذکر میشود، از اعتبار اجمالی برخوردار است.
عن عبدالله بن ابی یعفور که از اجلاء و ثقات است، «
قال سمعت اباعبدالله علیه السلام یقول ثلاثه»،
درباره تفسیر همین آیه که در آخر آمده «لا ینظر الیهم» «
ثلاثه لا
ینظر الله الیهم یوم القیامه و لا یزکیهم و
لهم عذاب ألیم من ادعی امامه من الله لیست له»، امامت
ادعاء میکند که مال او نیست «
و من
جحد اماماً من الله»، کسی که انکار امامت امام حق را بکند، «
أو زعم ان لفلان و فلان فی الاسلام نصیبا[2]».
این سه نفر «
لا ینظر الیهم یوم
القیامه و لا یزکیهم و لهم عذاب الیم»،
اینها عبارت بود از کسی که ادعای امامت بکند که امامت حق او
نیست و یا انکار امامت حق میکند و یا کسی
که میگوید فلان فلان در اسلام نصیبی داشته است.
مثلا نستجیر بالله اگر بگوییم برای یزید و
شمر نصیبی بود مثلا مصداق فلان و فلان بگوییم برای
یزید و شمر نصیبی بوده، این دیگر لا
ینظر الینا. روایت دیگر از تفسیر عیاشی
که تقریبا میتوانیم بگوییم صحیحه،
روایت معتبر است، این روایت دوم هم سند عالی است، عن
ابی حمزه الثمالی عن علی بن الحسین، ابوحمزه ثمالی
از امام سجاد «
قال ثلاثه»، تفسیر «
لا ینظر الیهم» حکم و تبعات آن به فروختن
عهد خدا بود به خلافت، امامت را فروخته و ثمن قلیل چند روز در شام خلافت
کرد، این امامت را که فروخته است به این بهای اندک «
ثلاثه لا یکلمهم الله یوم القیامه و لا
ینظر الیهم و لا یزکیهم و لهم عذاب الیم»،
اینها: 1. «
من جحد اماماً من الله»، 2. «
او ادعی اماما من غیر الله»، ادعا کند
امامتی که از سوی خدا نباشد، 3. «
أو زعم أن
لفلان و فلان فی الاسلام نصیباً»
[3].
فلان و فلان را هم ترجمه کردم مثلا یزید و شمر که اگر کسی
بگوید یزید و شمر بهرهای در اسلام داشته باشد،
بشود فروشنده عهد خدا که عهد خدا را به ثمن قلیل فروخته و خدا به آنها نگاه
نکند و برای آنها عذاب الیم و دردناکی است. و از خود قرآن عهد
خدا را استفاده کردیم و از روایت و حدیث معتبر معنایش را
به دست آوردیم، و نقش عهد را هم فهمیدیم، نقش عهد تقوا و بهشت
است که «
اوف بعهدکم یعنی اوف لکم الجنه»
هم دنیا یعنی ولایت راهی برای تقواست
همانطوری که ولایت تنهاترین راه درست به سوی توحید
است. دعوت ائمه معصومین فقط توحید محض است، توحید و اخلاص اگر
در مکاتب دینی به طور کامل ردیابی بشود، فقط در پرتو
ولایت اهل بیت است. توحید را از بیان و عمل امام
باید به دست بیاوریم. از بیان امام خطبه اول نهج البلاغه
و از عمل امام که هیچ کاری را براساس نفسانیت خودش در عمر
شریفش انجام نداده. یک لحظه عصبانی میشده مثل
داستان عمرو بن عبدود کاری انجام نمیدهد. و
خطبهای که میگوید «
الحمد
لله الذی لا یبلغ مدحته القائلون» تا آخر «
و کمال الاخلاص نفی الصفات عنه»، فهم آن مشکل
است و توحیدی است به معنای کلمه و توحیدی است در
اعلی درجه. اگر کسی توحید را به معنای کاملش به دست
بیاورد، باید بیاید وارد مکتب اهل بیت بشود و الا
مکاتب دیگر خالی از خلل و خالی از شبهه شرک نیست. اگر
دنیا آزاد باشد، بحث آزاد منطقی داشته باشد، ما مباهله
میکنیم که توحید درست فقط در مکتب اهل بیت و در
پرتو ولایت امیرالمومنین است و بقیه راهها و
سلکها خالی از شبهه شرک نیست و اما اسفا که این
مردمی که راه و رسم توحیدی را در درجه اعلاء دارد، در
دنیا براساس جهل و بر اساس عنایت و براساس تحریکات اعداء
داخلی و خارجی این مردمی که بالاترین راه و رسم
توحیدی را دارد، مشرک اعلام میکند. خدا ان شاء الله
توفیق بدهد که روزی برسد که بشر آگاه بشود مصلح جهانی
بیاید. یکی از کارهایی که مصلح جهانی
دارد این است که فکرها را رشد میدهد، فکر که رشد پیدا
کند، بدون هیچ تردیدی میفهمد که راه و رسم و شرع
و طریق فقط طریقت و مکتب اهل بیت است.
روز ولادت آقا
امام باقر است، به محضر آقا امام زمان و حضرت معصومه تبریک عرض
میکنم، یک روایت میخوانم، عهد التزام
ذهنی و عقیدتی است، نظری است، منتها تنهای تنها با
این متقین نمیشود فرمود «
واتقوا»،
عهد الهی باشد آنگاه «
و اتقی»،
آنگاه تقوا را رعایت بکند. پس آنکه عنوان پیروی اهل بیت
را برای ما ثابت و کامل میکند، عهدی است
یعنی ایمان به خدا، نبوت، امامت. و پس از آن
پایبندی به واجبات و محرمات یعنی تقوا. اگر پایبند
به واجبات و محرمات نباشید و فقط به شعار تنها اکتفاء بشود، طبق روایت
امام باقر، امام باقر سلام الله تعالی علیه
میفرماید: پیروان ما یعنی
آنهایی که معتقد به ولایت امیرالمومنین هستند و
شیعه امیرالمومنین،«
ما شیعتنا
الا من اتقی الله و اطاعه»، شیعه ما نیست مگر کسی
که تقوای خدا را رعایت کند و خدا را اطاعت کند. به قول سعدی
سعدیا گرچه سخنران و مصالح دانی، به عمل کار برآید به
سخنرانی نیست. «
و ما کانوا یعرفون
الا بالتواضع و التخشع و اداء الامانه و کثره ذکر الله و الصوم و الصلاه و البرّ
بالوالدین و تعهد الجیران من الفقراء و ذوی المسکنه و
الغارمین و الایتام و صدق الحدیث و تلاوه القرآن و کفّ الالسن
عن الناس الا من خیر»، اگر پشت سر کسی صحبت
میکنید فقط خوبیهایش را
میگویی این علامت شیعه بودن است. یک
وقتی در محضر امیرالمومنین یکی از عساکر و همراهانش
عمروعاص را فحش داد، مولی گفت: فحش نده، عمرو عاص است، گفت فحش در مکتب ما
نیست. فاسق است، متجاهر است غیبتش جایز است اما فحش جایز
نیست، این است مکتب اهل بیت. روزی که مردم آگاه بشوند،
گروه گروه میآیند به سمت مکتب اهل بیت، «
و کفّ الالسن عن الناس الا من خیر و کانوا امناء عشائرهم
فی الاشیاء[4]»،
اگر دیدید فامیل و دودمان به شما اعتماد دارند، شکر خدا
بکنید که علامت شیعه گری است. بنابراین بر ما
مسئولیت چند برابر است، ما که آمدیم لباس و عنوان ما یعنی
ما شعور را آوردیم به شعار، یک شعوری داریم که شعور
ولایی است و با این عنوان ما این شعور را اعلام
میکنیم میشود شعار ما ولایت، اهل
ولایت که بشویم، سعی بکنیم که ان شاء الله در عمل
این نکاتی که امام باقر فرمودهاند رعایت بشود.