درس خارج فقه استاد مصطفوی

90/02/26

بسم الله الرحمن الرحیم

 ادامه بحث از خصوصيات قاعده سوق
 خصوصيات سوق يا قاعده سوق را از نظر روايات بحث مي کرديم دو تا خصوصيت را گفتيم
 اعتبار ويژه اين قاعده که محتاج تاييد ديگري مثل اماره نيست
 اما اعتبار ويژه منظور از اعتبار ويژه اين است که ما براي سوق اعتبار قائل هستيم با ويژگي و ان اين است که چيزي را که در سوق مسلمانها بر مي خوريم که احتمال طهارت و نجاست و احتمال تذکيه و عدم تذکيه در ان باشد حمل بر طهارت و حمل بر تذکيه مي شود بدون اينکه تحقيق کنيم و بدون اينکه اماره ديگري به کار گيريم و بدون اين که سوال کنيم بنابراين اعتبار ويژه قاعده سوق اين شد که تذکيه و طهارت به طور قطعي جاي سوال و نياز به تاييد از سوي اماره ديگر ندارد اين معنا همان اعتبار قاعده سوق است که بايد به ان توجه کنيم و اين مطلب از روايات وارده دروسائل ج2 باب 50 از ابواب نجاسات حديث 3 و 6 استفاده مي شود هر دو صحيحه هستند و هر دو هم صحيحه بزنطي
 صحبحه بزنطي (حديث 3) باب 50
 روايت اول سندش را اشاره کنيد باسناده اسناد شيخ عن محمد بن علي بن محبوب که معلوم است اسناد شيخ به محمد بن علي بن محبوب درست است عن احمد بن محمد بن ابي نصر بزنطي راويها توثيق خاص دارند بزنطي از رواتي است که ضمير سوالش فقط يک مرجع داردكه جز امام از کسي سوالي نمي کند و تمامي سوالاتش هم از امام رضا عليه السلام است سالته عن الرجل ياتي السوق فيشتري جبه فراءلا يدرکي اذکيه هي ام غير ذکيه ايصلي فيها؟فقال نعم ليس عليكم المسئله اِن اباجعفرع كان يقول:ان الخوارج ضيقوا علي انفسهم بجهالتهم ان الدين اوسع من ذلك سوال مي کند که مردي مي ايد بازار لباس مي خورد جبه اي پالتواي تقريبا يا قبايي که پوشش بلندي است لا يدري اذکيه هي ام غير ذکيه نمي داند اين پوست از حيواناتي است که تذکيه شده است يا تذکيه نشده است ايصلي فيها مي تواند با اين لباس نماز بخواند {الفِراءالذي يلبس من الجلودالتي صوفها معها/مجمع البحرين/} فقال نعم اين يک حکم اعتباركه مي تواند نماز بخواند پاک و طاهر است نماز که مي تواند بخواند دو تا حکم هم دارد طهارت و تذکيه بعد خصوصيت ويژگي را بيان مي كند نعم ليس عليکم المسئله جاي سوال نيست که امام ارشاد مي کند که ديگر سوال نکنيد سيد الاستاد يک مطلبي اينجا دارد مي گويد اگر سوال کند و دنبال اماره ديگر برود قاعده سوق ديگر لغو مي شود معناي قاعده سوق اين است اگر شما دنبال اماره ديگر برويد قاعده سوق ديگر وجود ندارد ليس عليکم المسئله دلالت کامل و سند هم درست
 صحيحه بزنطي (حديث 6) باب 50
 حديث دوم شماره 6 باز هم باسناده اسناد شيخ عن احمد بن محمد عن احمد بن محمد بن ابي نصر بزنطي سند شيخ هم درست است خود بزنطي که عن الرضا عليه السلام قال سالته عن الخفاف {سوال کردم از امام خف هايي که در بازار است }ياتي السوق {خفافي که وارد بازار مي شود} فيشتري الخف لا يدري اذکي هو ام لا{ مي خرد مومني چکمه اي را نمي داند که ان تذکيه شده است يا تذکيه نشده است} ما تقول في الصلاه فيه و هو لا يدري ايصلي فيه؟قال نعم انا اشتري الخف عن السوق ويصنع لي واصلي فيه وليس عليكم المسئله. چه مي فرمايد در نماز خواندن در همان حکم و هو لا يدري که نمي داند که تذکيه شده است يا نشده است ايصلي فيه ايا مي تواند نماز بخواند در ان لباس قال نعم انا اشتري الخفه من السوق و يصنع لي و براي من ساخته مي شود در همان بازار چکمه يا کفشي و اصلي فيه وخودم نماز مي خوانم تاکيد و ليس عليکم المسئله شما حق سوال کردن را نداريد اين ويژگي در دو تا روايت در دو مورد عين تعبير مي تواند اين مطلب را اعلام کند که سوال کردن درست نيست ليس عليکم المسئله بسيار مطلب به روشني با ويژگي خودش به دست امد اعتبار سوق است با ان ويژگي که سوال درست نيست
 سوال و جواب روايات وارد است البته عقلايي هم هست روايات را که تمام مي شد مي گفتيم
 توضيح بيشتر ويژگي قاعده سوق نسبت به قواعد ديگر
 سوال وجواب قاعده يد يک قاعده بسيطي است پشت سر چيز ديگر ندارد قاعده يد به عنوان يد مال در دستش هست قاعده سوق يک عقبه ديگر دارد جاي سوال دارد لذا حتي گفته شده است که درباره سوق امارات خاصه اي که يد و صنع مسلمان کار و صنعت مسلمان باشد و تصرفات دال بر طهارت باشد اينها قاعده سوق دارد اما قاعده يد ندارد و ثانيا اين ويژگي از نص استفاده مي شود که سوال نکن در يد هست که اماره ملکيت است مالي که در دست کسي بود اماره ملکيت است اما روايت امده باشد که اين ويژگي را تصريح بکند ليس عليکم المسئله مخصوص به قاعده سوق است
 سيره مسلمين در سوق
 مضافا بر اين روايات و نصوص سيد الاستاد مي فرمايد به نحو مجمل که اين قاعده و اين تعامل مورد سيره متشرعه است انهايي که مسلمان هستند يا سيره مسلمين يا انها که متشرعه هستند و پايبند موازين شرعي علي الاقل سيره مسلمين بر اين است که با سوق مسلمين معامله طهارت و تذکيه در نظر بگيرند کالا و اجناس لحم و شحمي که در سوق مسلمين عرضه بشود سيره محکوم به طهارت و تذکيه مي کند و اين سيره اي که دو تا خصوصيت دارد استمرار و امضا اما اينجا امضاي لفظي هم دارد نصوصي که امده است لفظا و نصا امضا کرده اند سيره از اعتبار و جايگاه بالايي برخوردار است بنابراين قاعده سوق يک قاعده عقلاييه شرعيه است و اکثريت فقها و اصولين درباره قاعده سوق اتفاق نظر دارند که قاعده سوق و اعتبار ان مورد اجماع فقهاست و برتر از ان مي توانيم بگوييم که مورد توافق مسلمين است سني ها هم قاعده سوق را تاييد مي کنند و به مقتضاي قاعده سوق عمل مي کنند بعد ازاين که قاعده سوق مشي و مسلک فقهي اصولي سيد الاستاد به پايان رسيد
 نکات تکميلي بحث سوق
  نکات تکميلي وجود دارد سه نکته به عنوان نکته هاي تکميلي شايسته بحث و تحقيق است درباره قاعده سوق نکته اول منظور از اغلب در قاعده سوق چيست؟ نکته دوم حکم سوق مسلماني که در بطن بلاد کفار است مثل هند و چين چيست؟ نکته سوم حکم يد کافري که در سوق مسلمان است شايان ياداوري
 منظور از اغلبيت اغلبيت عددي نيست
 نکته اول منظواز اغلبيت که در صحيحه اسحاق بن عمار بود وسائل ج2باب 50حديث5...قلت: فان كان فيها غير اهل الاسلام؟قال:اذا كان الغالب عليها المسلمين فلا باس. اغلبيت عددي نيست که گفت اگر در کشوري مسلمان و کافر وجود داشته باشد چه کنيم امام فرمود اگر مسلمان ها اغلب باشند غالب باشند انها حکم سوق مسلمان را مي توانند داشته باشند اولا در تعبير غالب امده غالب و اغلب مثل مشهور و اشهر است که گفتيم اشهر کمتر از مشهور است مشهور تک عنوان است يعني يک قولي است که مشهور است مقابلش شاذ و نادر است اشهر اين است که دو تا مشهور است يکي شهرتش بيشتر است لذا گفتيم مشهور بالاتر از اشهر است غالب بيشتر از اغلب است اغلب يعني دو تا جمعيت قابل توجه دارند يکي يک مقدار بيشتر است اول بدانيمكه در نص امده غالب نه اغلب نکته دوم منظور از غلبه غلبه عقلاييه عرفيه است غلبه عقلاييه عرفيه معنايش اين است که طرفش چيز بسيار اندک و غير قابل توجه باشد تا بدان حد که از نظر عقلا مورد توجه قرار نگيرد و اين غلبه اگر در سوق مسلمان وجود داشت حکم سوق وجود خواهد امد و اگر کمتر از اين بود غلبه عددي پنجاه و يک چهل و نه يا چهل و شصت اگر اين حدود بود اولا اغلب است نه غالب و ثانيا غلبه عقلايي به حساب نمي ايد
 موقع شک در تحقق غلبه چه بايد کرد
 و ثالثا شک در حکم مي کنيم ايا غلبه هست در حدي که حکم سوق را اعلام کند؟ بله شک در تحقق غلبه مساوي با عدم تحقق غلبه است
 اطلاق در غلبه
 وجه چهارم غلبه اطلاق ندارد لفظ و معناست يک لفظ يک معناي لغوي دارد که اطلاق در ان زمينه ندارد فقط لفظ است و معنا معناي غلبه پس ازاين که دائر بود بين اقل و اکثر مراجعه مي شود به اخذ قدر متيقن معناي غلبه را که فهمديم مثالش در بعضي از کشورها فرض کنيد لبنان، لبنان حکومتش رئيس جمهورش مسيحي است نخست وزير سني رئيس مجلس شيعه تصويب شد جمعيت هم غلبه است نه براي شيعه نه براي سني نه براي مسيحي هر کدام بخش عظيمي دارد من از بعضي از لبناني ها که پرسيدم گفتند که در مقايسه با در نظر گرفتن سه قسمت شيعه بيشتر است در هر صورت اگر بازاري باشد در لبنان در قسمت جنوب لبنان که منطقه کلا شيعه نشين و مسلمان سوق مسلمان است و حکم سوق را دارد و همين طور در مناطق سني نشين اما اگر در خود بيروت که همه اين سه دسته وجود دارد ما کالايي را ديديم چرمي را بخريم از بازار بيروت از صنعتش هم خبر نداريم اينجا ديگر حکم سوق جاري نيست غلبه احراز نشده بنابراين چرمي که انجا بخريم حکمش همان عدم تذکيه است نکته اول را خوب فهميديم و مثالي هم در اين نکته خارجا پيدا کرديم و احيانا مسافرتي پيش بيايد
 سوال منظور از اطلاق غلبه چيست جواب خود کلمه غلبه اطلاق ندارد که بگوييم تمامي غلبه ها را مي گيرد چون اطلاق ندارد اگر شک کرديم بايد به قدر متيقن اخذ کنيم
 حکم بازار مسلمين در بلاد کفر مثل هندوستان يا کاشقر چين
 اما نکته دوم حکم بازار مسلمان در بلاد کفر که مصداق بارزش هندوستان است در انجا بلاد کفر به معناي کلمه است چين هم البته هست مخصوصا يک استان يا يک شهر بزرگ نزديک مرز پاکستان است به نام کاشقر منطقه وسيعي است همه مسلمان هستند فاصله تا خود چين شش هفت ساعت است با هواپيما و وصل است به مرز پاکستان پاکستان الان رفت وامدي هم خريد و فروش کالا هم دارد با اين منطقه اين کاشقر اصلش يک شهر و منطقه مسلمان نشين بوده ظاهرا منطقه اصلش قزاق است يا تاتار است از قبائل تاتار احتمالا بنابراين بازار مسلمان که به معناي واقعي کلمه با تعريف فقهي مسلمانها اهل تصرف و صنعت و توليد باشند گردانندگان اصلي در بازار باشند و عرضه کنندگان کالا اگر اينجوري باشد مثل شهر حيدراباد هند يا فيض اباد يا کشمير اينها بازار مسلمان است صنعت دست مسلمانهاست شک در ان نيست سوق سوق مسلمان است ان بالا يک هندو که حاکميت سياسي دارد به اعتبار سوق مسلمانها ضربه اي وارد نمي کند اما اگر بعضي از کالاها مخصوصا مثل چرم و امثال ان اگر بداند که مستقيما از مصانع و توليدگاههاي عمده که در دست هندو ها هست مي ايد که قطعا هست بعضي از توليدات اگر لحم و شحم چرم اينها را بدانند که توليد و صنعت انهاست و مي ايد اينجا اين ديگر مسبوق به عدم تذکيه قطعي است در اين صوت شک در ان نيست که عدم تذکيه جاري است اما اگر شک کند با وجود اينکه خود مردم اهل صنعت و توليد هستند شک بکنند در سايه قاعده سوق به شک اعتنا نکند مطلب بسيار خوبي و محل ابتلا و همين طور يک مسئله فرعي درباره توليد پنير و روغن و اينها به حضور شما از لحاظ قاعده فقه پنير و روغن در حالتي که الان در وضعيت توليدات صنعتي امروز که احتمال مي دهيم دست مستقيما به ان اصابت نکند همه با دستگاه است همين که احتمال عدم تماس با دست را بدهيم ديگر اصاله الطهاره جاري است بنابراين پنير و روغن زير مجموعه قاعده طهارت قرار مي گيرد چون انها زير مجموعه قاعده عدم تذکيه نيستند
 يد کافر در بازار مسلمان
 نکته سوم که دست کافر در بازار مسلمان دو صورت دارد صورت اول اين است که کافر را مي بينيم از عمال و کارگراني است پيش مسلمان شک در ان نيست که حکم طهارت است ابزاري است ديگر ان خودش هيچ نقشي ندارد مگر رطوبت دستش تذکيه و عدم تذکيه معنا ندارد صورت دوم که محور بحث است دست کافر است بازار مسلمان ما نمي دانيم ايا اين دست اين چرم را بدون تذکيه اورده يا با تذکيه مبنا فرق مي کند بنابر مبناي سيد الاستاد که سوق هست و غلبه هست و بيع و شراء در داخل سوق و فهم عرف هم اين است که اين فرد استثنا غير متعارف کار نمي کند انچه متعارف است مطابق با موازين شرعي و اسلامي است اين حکم به طهارت و تذکيه جاري مي شود مندک در مسلمانيت شده يعني اشراف شده در اسلام و سوق اسلام از خودش فقط يک نامي بيشتر نيست فقط اسم کفار
 نظر اقا ضياء عراقي در اين باره
 و اما بنابر مبناي سيد الحکيم که ان شاء​الله شرحش را فردا بدهيم و مرحوم اقا ضياء​عراقي (ره) ادله سوق شامل يد کافر نمي شود و اصاله عدم تذکيه درباره اين مورد جاري مي شود و مويد بر اين مطلب قول صاحب جواهر (ره) است که مي فرمايد يد کافر اماره عدم تذکيه است همان طوري که يد مسلمان اماره بر تذکيه و طهارت است شرح مسئله ان شاء​الله براي فردا عنوان بفرماييد نصوص سوق از منظر سيد الحکيم (ره)