درس اخلاق استاد سیدکاظم مصطفوی

موضوع: نکات اخلاقی و تربیتی از دیدگاه امام رضا (ع)/اوصاف مؤمن در کلام امام رضا (ع) /امانت داری

بحث ما در باره‌ی تربیت و اخلاق بود که یک انسان عادی و آن هم اهل معرفت و ولایت و اهل علم، اگر از اخلاق و تربیت استفاده کند، در حقیقت آن لباس معنوی اصلی خودش را بر تن آراسته کرده است و اگر استفاده نکند آن لباس را کنار گذاشته است و به نحوی از منظر اهل مکاشفه بدون ستر و حجاب است. نکته‌های تربیتی و اخلاقی از مصدر دیگر قابل اعتماد نیست و آن نکته‌هایی که باید برای تربیت و اخلاق استفاده شود و مورد توجه قرار گیرد، باید از مصدر قرآن و عترت به دست ما برسد و اگر از این مصدر برسد تربیت اصلی و الهی است و نتیجه‌ی آن انسان شدن، آرامش و یک بیمه از خطرات و اضطرابات و بیماری افسردگی است. بیماری افسردگی بسیار صعب العلاج است که در دنیا هم گسترش دارد و از لحاظ طبی هم قابل علاج نیست. در ابتدا افت روحی است و بعد کم کم غم و غصه است و بعد انسان در عمق افسردگی فرود می‌رود که انسان در ظاهر زنده است. علاج آن یک چیز است: «كَلَامُكُمْ نُورٌ وَ أَمْرُكُمْ رُشْدٌ وَ وَصِيَّتُكُمُ التَّقْوَى وَ فِعْلُكُمُ الْخَيْرُ وَ عَادَتُكُمُ الْإِحْسَانُ وَ سَجِيَّتُكُمُ الْكَرَم‌».[1] این بیماری را فقط کلام نوری از انوار الهی معالجه می‌کند. یک روایت و یک نکته‌ی نورانی از اهل بیت (ع) آن بیماری را می‌زداید و باطن انسان از کلام نورانی انوار الهی نورانی می‌شود و از آنجا نور در عمق روح آدم می‌دمد، آن وقت هر طرف زندگی را روشن و آینده را روشن می‌بیند، غم و غصه را پاک می‌کند. غصه داری یک گرفتاری است. امیر المؤمین (ع) می‌فرماید: غصه برای مرد ننک است. مولا علی داریم که با یک توسل دست ما را می‌گیرد. بر اساس روایت صحیح السند انسان هنگام جان دادن امیرالمؤمنین (ع) را می‌بیند؛ چنانکه می‌فرماید: «يا حار همدان من يمت يرني».[2]

گر دم مرگ من آیی و نگاهی بکنی    جان دهم مرگ ستانم که نگاه تو بس است

کلام نورانی اهل بیت (ع) اثر ابتدائی اش رفع بیماری خطرناک است و انسان را در زندگی با نشاط حفظ می‌کند. امیرالمؤمنین (ع) می‌فرماید: گرفتاری‌های دنیا را کوچک بشمارید که گویا شعور دارد و اگر آن را بزرگ تر شمردید جلو می‌آید و اگر گفتی ﴿إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا﴾[3] سختی‌ها آمده اند که بروند آن وقت می‌رود.

گفته شد که شانزده فراز را امام رضا (ع) فرموده است که اخلاقی و تربیتی و نشانه‌ی پیروی از اهل بیت (ع) است. ورع، عفت، صدق، صلاح و اجتهاد گفته شد.

امام رضا (ع) می‌فرماید: پیروان ما اولا باید با ما آشنا باشند؛ یعنی سعی کنند که محبت ما در عمق دل شان جا داشته باشد. فرق محبت با مودت این است که محبت نظری است و مودت عملی است که در عمل پیرو ما باشند و اهل مودت باشند که از عمق دل به ما علاقه داشته باشند و در عمل پیرو ما باشند. پیروان ما کسانی اند که ورع، عفت و ... داشته باشند. در ادامه می‌فرماید: «وَ أَدَاءَ الْأَمَانَةِ إِلَى الْبَرِّ وَ الْفَاجِرِ وَ طُولَ السُّجُودِ وَ الْقِيَامَ بِاللَّيْلِ وَ اجْتِنَابَ الْمَحَارِمِ وَ انْتِظَارَ الْفَرَجِ بِالصَّبْرِ وَ حُسْنَ الصُّحْبَةِ وَ حُسْنَ الْجِوَارِ».[4] این ها علائم است ﴿الْإِنسَانُ عَلَى نَفْسِهِ بَصِيرَةٌ﴾.[5] ببینید این اوصاف را دارید؟ اگر این صفات را دارید خدا را شکر کنید و خدا را سپاس بگویید.

امانت دار باشیم و کسی نباشیم که در امانت خیانت کنیم. امانت چند مورد دارد یکی از مواردش این است که قاعده فقهی هم دارد و آن این است که «المجالس بالامانة»[6] اگر یک مطلبی را از یک دوستت به عنوان حرف خصوصی گفت امانت شرعیه است و به کسی نگویید. یک طلبه‌ی با شما درد دل می‌کند و از استاد یا اعضای خانواده شکایت می‌کند، شما حق ندارید آن را به جای دیگری منتقل کنید. امانت داری بالاتر از این، آن امانت قرآنی است که آسمان بار امانت نتوانست کشید قرعه‌ی فال به نام من مستانه زدند. این امانت ایمان به خداست. اگر زندگی رونق داشت شکر گذارید ولی اگر رونق نداشته باشد ممکن است به ذهنش دغدغه می‌آید که خدا انگار به من توجه ندارد، این امانت داری نشد.

امام خمینی (ره) وقتی آقا مصطفی از دنیا رفت درس را تعطیل نکرد و فردایش سر درس حاضر شد و این امانت داری است.

امانت داری طلبه این است که درس را با چنگ و دندان بگیرد و درس کار اول او بعد از ایمان به خدا باشد.

امام خمینی (ره) فردای آن روز جلسه درس آمد و درس را قطع نکرد و فرمود: فوت آقا مصطفی از الطاف خفیه‌ی الهی است. الطاف دو قسم است جلیّه و خفیّه. جلیّه این است که خداوند به انسان نعمتی می‌دهد. خفیّه این است که مسائل و حوادث زندگی طبق مرام آدم نیست و گرفتاری است. کسی که امانت دار است باید بگوید الطاف خفیه‌ی الهی است که قطعا با این ایمان یسر بعد از عسر خواهد آمد.

در احادیث امانت مهم الهی ولایت اهل بیت (ع) است. ولایت حضرت معصومه (س) است.

هر کس که در جوار تو سکنا گزیده است    کفران نعمت است که خلد آرزو کند

معصومه بانویی است که به قم می‌دهد بها    هر کس که منکر است بگو رو به رو کند

توسلات ما به حضرت معصومه، زیارت آن حضرت و ... امانت داری است. آیت الله العظمی مرعشی نجفی فرزند سید محمود بود و سید محمود در نجف بود که یک توسل چله نشینی در حرم مولی علی (ع) داشت که چهل روز به حرم می‌رفت و توسل می‌کرد. بعد از پایان چله حاجتش برآورده شد. سید محمود امیر المؤمنین (ع) را در عالم خواب دید که به او فرمود سید محمود چه هدفی از چله نشینی داشتی؟ عرض کرد هدفم این است که به ما عنایت کنید که در زندگی قبر حضرت زهرا را تشخیص دهم تا زیارت کنم. حضرت فرمود: این مسأله امانت است. حضرت زهرا خودش وصیت کرده است که قبرم باید مخفی بماند تا خود آقا بیاید و معرفی کند اما برو قم آن عظمتی که برای حضرت زهرا (س) است برای فاطمه معصومه داده شده است. بعد از آن سید محمود به قم می‌آید و تا آخر عمر هر روز به زیارت حضرت معصومه می‌رود.

آیت الله العظمی بروجردی که مرجع شیعه بود و حوزه علمیه قم توسط او تکمیل شد. ایشان به خاطر احترام به حضرت معصومه و اهل بیت (ع) به این مقام رسیده است. رئیس جامع الازهر (طنطاوی) به ایران آمد. وارد تهران شد بعد طنطاوی خواست قم بیاید زیارت آیت الله بروجردی. ایشان با خبر شد و موافقت نکرد. سرّش را پرسیدندّ گفت طنطاوی به زیارت من می‌آید؛ اما به زیارت حضرت معصومه (س) نمی‌رود و این برایم قابل تحمل نیست.

فراز بعدی طول السجود است. از علائم پیروان اهل بیت (ع) سجده‌ی طولانی است. آن موردی که نزدیک ترین ارتباط بین خدا و بنده برقرار می‌شود وقت سجده است. سجده‌ها باید طولانی باشد. ابی درداء در یک باغی کنار مدینه آمد دید که علی (ع) به سجده افتاده است و سجده طولانی شد و اذعان کرد که حضرت از دنیا رفته است، به خانه حضرت زهرا (س) رفت به او اطلاع داد که علی (ع) از دنیا رفت. فرمود چطور؟ گفت در سجده دیدم که بلند نشد. حضرت فرمود: اول وصل است و سجده‌ی طولانی معراج اوست. در سجده اذکار را حد اقل سه بار تکرار کنید. در سجده شکر نماز صبح، صد بار شکرا بگویید و در سجده شکر نماز عشاء صد بار عفوا بگویید که دو مورد از سجده‌ی طولانی است و از صبح تا شب بین شکر و عفو ان شاء الله عبودیت محفوظ بماند.