موضوع: علم رجال/جوامع روایی شیعه /شناخت نامه کافی شریف2

ویژگیها و خصوصیّات کتاب کافی:

- کتاب کافی در عصر غیبت صغرا نگاشته شده است، نزدیک بودن آن به عصر حضور ائمه(ع) از مزایای کتاب کافی است،این کتاب مشتمل بر روایات اعتقادی، اخلاقی و فقهی است،کافی بیش از 16 هزار روایت دارد و از همه جوامع روایی شیعه و صحاح اهل سنت بیشتر روایت دارد،صحاح ششگانه اهل سنت با حذف مکررات حدود ۹۵۰۰ روایت دارد و مرحوم کلینی ۲۰ سال وقت برای گردآوری کافی داشته است که نشان از دقت و پشت کار ایشان در جمع آوری روایات است.

- مرحوم کلینی در زمینه ضبط احادیث دقت بیشتری نسبت به سایر محدثین داشته و بر این اساس علما در مقام تعارض، کافی را بر غیر آن مقدم می‌دارند و آن را أضبط و ادقّ اصول می‌شمارند.

- نکته دیگر قابل تحسین در کافی این است که چون اولین کتاب جامع روایی است که باب بندی و موضوع بندی شده،به عنوان اولین کار، بسیار کار دقیق و قابل تمجیدی است ایشان در مقدمه کافی کتاب عقل و جهل رو آورده و خودش در مقدمه کافی فرموده نخستین بابی که با آن کتابم را شروع می‌کنم کتاب عقل و جهل است زیرا عقل محوری است که مدار همه چیز است و با آن احتجاج می‌شود و ثواب و عقاب بر آن استوار است و سپس روایات اصول رو بر روایات فروع مقدم داشته است و فروع کافی رو هم بر اساس باب‌های فقهی از کتاب طهارت تا آخر به ترتیب آورده است.

- تصحیف در اسناد و متن روایات کافی بسیار نادر و کم است، اغلب روایات کافی مسند می‌باشد و کمتر روایتی یافت می‌شود که مرسله باشد. غالباً مرحوم کلینی اخبار متعارض را نیاورده و به روایات دال بر عنوان باب اکتفا کرده است و در بعضی موارد که توهم تعارض روایات بوده توضیحاتی جهت رفع تعارض آورده است.

- عنوان دهی دقیق ابواب با عناوین کوتاه و رسا و همچنین ترتیب روایات هر باب به حسب وضوح و قوت دلالی و صحت و قوت سندی آن می باشد یعنی ذکر روایات هر باب بر اساس اولویت است.

- یکی از امتیازات کافی وجود ثلاثیات در کافی است یعنی روایات عالی السند و قلیل الواسطه ای که تنها با سه واسطه از معصوم(ع) نقل شده است.به خاطر نزدیکی عصر کلینی به امام معصوم مثلاً روایاتی که در سند آن این چنین آمده است: علی بن ابراهیم عن هارون بن مسلم عن مسعدة بن صدقه و همچنین علی بن ابراهیم بن هاشم عن ابیه عن النوفلی عن السکونی که این روایات در حدود 135 روایت می باشد.

- رعایت اصول حدیث نویسی و ذکر اسناد را به طور کامل ذکر کرده و پرهیز از نقل به معنا،همچنین مشتبه نشدن توضیحات خود مصنف با متن روایات و همچنین عدم روایت از غیر معصوم(ع).

- تقطیع متن روایات طولانی در موارد متعدد و آوردن آن حدیث در ابواب مختلف

- مرحوم کلینی در کافی شیوه‌های مختلف برای اختصار اسناد استفاده نموده است مثلاً در برخی از موارد تعلیق بر اسناد قبلی کرده است در جایی که بخشی از ابتدای سند با ابتدای سند روایت قبلی یکسان باشد در این صورت آغاز سند دوم را به اعتماد سند اول حذف می‌کند مثلا در سند حدیث اول آمده "علی بن ابراهیم عن احمد بن محمد عن محمد بن خالد عن محمد بن سنان" بعد در حدیث بعدی این طور آورده "محمد بن خالد عن حمزة بن عبید عن اسماعیل بن عباس" و " علی بن ابراهیم عن احمد بن محمد" رو در حدیث دوم حذف کرده است ور برخی موارد هم به این حذف سند با عبارت " بهذا الاسناد" اشاره می کند.در برخی موارد هم که بسیار در کافی شایع و متعارف است اسامی راویان را حذف می کند و به جای آن از تعبیر "عده من اصحابنا" استفاده می کند که نوعا هنگام نقل از سه نفر از مشایخ اش یعنی احمد بن محمد بن عیسی و احمد بن محمدبن خالد برقی و سعل بن زیاد این تعبیر را به کار می برد..بعدا ایشان توضیح داده که مراد از "عده من اصحابنا" که از احمد بن محمد بن عیسی روایت می کنند این پنج نفر هستند: محمد بن یحیی العطار، علی بن موسی الکمندانی، داوود بن کوره قمی، احمد بن ادریس و علی بن ابراهیم بن هاشم. عده ای که از«أحمد بن محمد بن خالد البرقي» روایت می کنند عبارتند از:عليّ بن إبراهيم بن هاشم القميّ.محمّد بن عبد اللّه بن أذينه، أحمد بن عبد اللّه بن أميّة. و عليّ بن الحسين السعدآبادي.و عده ای که از «سهل بن زياد الآدمي» روایت می کنند عبارتند از: عليّ بن محمّد بن إبراهيم بن أبان الرازيّ Tجعفر بن محمّد بن عون الأسديّ الكوفيّ و محمّد بن الحسن بن فروخ الصفّار القمّيّ و محمّد بن عقيل الكليني.

معرفی راوی: یکی از شیوه های معروف و متداول بین محدثان قبل از نقل حدیث معرفی راوی از قبیل؛ معرفی راوی طبق شهر سکونت آن، معرفی با لقب، معرفی با نسب، معرفی با صنعت، معرفی با حرفه میباشد. مرحوم کلینی در تدوین احادیث کافی از این روشها استفاده نموده است. برای نمونه به چند مورد اشاره میشود:

1- معرفی راوی با شهر:

الف. کلینی،(داوود بن کثیر) را با توجه محل سکونت ایشان که(رقه) میبود ایشان را «داوود بن کثیر رقی» معرفی نموده است.(کلینی، ١٤٠٧ ق، ج ١، ص ٤٥١)

ب. مرحوم کلینی،(سعید بن قیس) را با توجه به قبیله و سکونت ایشان که(همدان) میبود ایشان را «سعید بن قیس همدانی» معرفی نموده است.(همان، ج ٢، ص ٥٩) سعید بن قیس از طایفه یمنی همدان واقع در عراق بوده است، که ایشان ریاست قبیله خود را به عهده داشت.(ابن حائک، ١٤٢٥ ق، ج ١٠، ص ٥٤)

ج. کلینی یکی دیگر از راویان کافی به نام(عبیدالله بن علی) با توجه به رفت و آمد زیاد او به شهر حلب برای تجارت(برقی، ١٣٤٢، ص ٢٣) از ایشان با عنوان «عبیدالله بن علی حلبی» یاد نموده است.(کلینی، ١٤٢٩ ق، ج ٥، ص ٤٨٠).

2- معرفی راوی با القاب:

الف. کلینی،(احمد بن ابی نصر) را با توجه به لقب ایشان که(بزنطی) بود «احمد بن ابی نصر بزنطی» خوانده است.(همان، ج ٦، ص ٣٤٤) چون بزنط یک نوع لباس بوده و احمد بن ابی نصر، در تجارت این لباس بوده او را بزنطی مینامیدند.(امین عاملی، ١٤٠٣ ق، ج ٣، ص ١٤٠)

ب. کلینی،(خالد بن نافع) را با لقب(بّیاع السّابری) نامیده است.(کلینی، ١٤٠٧ ق، ج ٢، ص ١٤٧) به این دلیل که خالد بن نافع، تاجر سابری(پارچه های نازکی که در سابور درست میشد) او را بیاع السابری نامیدند.

ج. کلینی،(سلیمان بن مهران) را با لقب(اعمش) به دلیل ضعف بینایی که داشته «سلیمان بن مهران اعمش» معرفی نموده است.(همان، ج ٤، ص ٢٤٤)

3- معرفی راوی با نسب: مرحوم کلینی،(ابوالقاسم برید بن معاویه) را به دلیل اینکه نسب او به(بنی عجل) بر میگردد، «ابوالقاسم برید بن معاویه عجلی» یاد نموده است.(همان، ج ١، ص ٢٠٨)

- صیغه مورد استفاده کلینی در نقل حدیث، همان صیغه های معمول در بین محدّثان است که مشهور و معمول ترین آنها، صیغه عنعنه است یعنی عن فلان عن فلان عن فلان که در این وجه مشخص نمی‌شود که راوی حدیث را به چه نحو از استادش فرا گرفته به طریق سماع بوده یا قرائت بوده یا اجازه بوده است.