موضوع: علم رجال/خبر واحد /اقسام خبر واحد

اقسام خبر واحد

خبر واحد به حسب اختلاف حالات راویان از حیث عدالت، ایمان و ضبط نزد متأخرین از عالمان شیعه به چهار قسم معروف تقسیم شده است ظاهرا اصل این تقسیم از علامه حلی می باشد و علت پیدایش آن هم از بین رفتن قرائنی بوده که درگذشته برای اعتبار احادیث مورد توجه قرار می گرفته است:

1.حدیث صحیح: مرحوم صاحب معالم آن را اینطور تعریف نموده است الصحیح و هو ما اتصل سنده الی المعصوم بنقل العدل الضابط عن مثله فی جمیع الطبقات.

حدیث صحیح حدیثی است که سند آن به معصوم متصل باشد و راوی آن در جمیع طبقات شخص عادل امامی ضابط باشد.

با توجه به این تعریف حدیث صحیح باید از این ویژگیها برخوردار باشد:

-سند آن متصل باشد. مراد از اتصال سند آن است که همه روات سلسله سند راوی قبل خود را ملاقات کرده باشند و حدیث را بدون واسطه از او گرفته باشد.

- سند حدیث به معصوم برسد.یعنی آن که راویان هریک از دیگری تا بدان جا نقل کنند که در نهایت به معصوم(ع) منتهی شود.

-راویان آن در جمیع طبقات عادل و شیعه دوازده امامی و ضابط باشند.

ولی قدمای اصحاب حدیث را فقط صحیح و ضعیف تقسیم می کردند،، آنها به حدیثی، حدیث صحیح می گویند که از راه مجموع قرائن علم به صدور آن از معصوم(ع) پیدا شود.در لسان قدما به حدیثی که بتوان به آن اعتماد نمود و بر آن وثوق و تکیه نمود حدیث صحیح اطلاق می شود.

مرحوم شیخ بهایی بعد از تقسیم حدیث به اقسام چهارگانه آن می گوید:(و هذا الاصطلاح لم یکن معروفا بین قدمائنا بل المتعارف بینهم اطلاق الصحیح علی ما اعتضد بما یقتضی اعتمادهم علیه و اقترن بما یوجب الوثوق به و الرکون الیه)، این تعریف از حدیث صحیح متعارف نزد قدمای اصحاب نبوده است بلکه حدیث صحیح نزد قدما حدیثی است که از مجموع قرائن و شواهد که همراه حدیث است بتوان وثوق به صدور حدیث پیدا کرد و به آن اعتماد نمود.

از جمله قرائن و شواهدی که می توان از آنها اطمینان و وثوق به صدور حدیث پیدا کرد این امور است: وجود روایت در بسیاری از اصول اربعمأه، وجود روایت در کتبی که به ائمه(ع) عرضه شده اند، وجود روایت در کتب معروفه ومعتمده نزد اصحاب، وجود روایت در کتب یکی از اصحاب اجماع،یا اینکه روات حدیث ثقه باشند، یکی از روات حدیث از اصحاب اجماع باشد، روایت موافق با قرآن و روایات معلومه باشد، موافق با ضروریات مذهب باشد، موافق با احتیاط باشد، موافق با اجماع مسلمین و شهرت فقهیه باشد.

2) حدیث حسن: در تعریف حدیث حسن اینطور گفته‌اند «الحسن و هو متصل السند الی المعصوم بالامامی الممدوح»، حسن حدیثی است که سند آن به وسیله راوی امامی مدح شده به امام معصوم(ع) برسد.

راوی ممدوح شخصی است که درباره او اوصاف مدح و نیکو رسیده باشد ولی تصریح بر عدالت و وثاقت او نشده است.و مراد رسیدن هر نوع مدحی نمی باشد بلکه مدحی مورد نظر است که در نگاه رجالیان دارای ارزش و اعتبار باشد و منزلت او را به طوری که بتوان به سخنش اعتماد کرد را بیان می کند.

3) حدیث موثق: در تعریف آن گفته‌اند: «الموثق و هو ما دخل فی طریقه من لیس بامامی و لکنه منصوص علی توثیقه بین الاصحاب» حدیث موثق حدیثی است که در طریق آن راوی غیر امامی باشد ولی در بین اصحاب بر وثاقت قولی او تصریح شده باشد. در این نوع راوی از روات اهل سنت یا فرقه های انحرافی شیعه می‌باشد ولی توسط عالمان شیعه توثیق شده است و توثیق نزد اهل سنت کفایت نمی‌کند.

4) حدیث ضعیف: در تعریف آن گفته شده: «هو مالم یجتمع فیه شروط أحد الثلاثه» ضعیف روایتی است که شروط اقسام سه گانه قبلی در آن نباشد. یعنی روایتی که مشتمل بر راوی مجهول یا کاذب و غیر ثقه باشد. که انواع مختلفی برای آن ذکرشده است مثل مرسل و مرفوع و منقطع و موضوع و منکر و..

اقسام حدیث نزد اهل سنت:

در اصطلاح اهل سنت برای حدیث سه قسم صحیح و حسن و ضعیف ذکرشده است.

حدیث صحیح: را چنین تعریف کرده اند:(ما اتصل سنده بنقل العدل الضابط عن مثله الی منتهاه من غیر شذوذ و لا علّه) [1] حدیث صحیح حدیثی است که به سند متصل و تا انتها از راویان عادل و ضابط روایت شود بدون آنکه به شذوذ و علت دچار باشد.بنابراین حدیث صحیح نزد اهل سنت باید از ویژگیهای زیر برخوردار باشد. اتصال سند، عدالت راوی،ضابط بودن راوی(ضابط به کسی گفته می شود که در نقل روایات کثیر الخطا نباشد یعنی بیش از حد معمول به فراموشی و اشتباه مبتلا نباشد.) عدم شذوذ یعنی حدیث شاذ نباشد.(حدیث شاذ حدیثی است که در مقابل آن روایاتی است که بر آن ارجحیت دارند بنابراین روایتی صحیح است که مخالف نداشته باشد.)،عدم علت، علت به معنای وجود عیب پنهانی در حدیث می باشد.مانند وجود ارسال در سند حدیث گرچه ظاهر سند متصل است.

حدیث حسن: در تعریف آن گفته اند:(ما اتصل سنده بنقل عدل خفیف الضبط من غیر شذوذ و لا عله)، بنابر این حسن حدیثی است که از راوی عادل خفیف الضبط روایت شده باشد و در آن نیز شذوذ و علتی نیست.

طبق این تعریف تفاوت حسن وصحیح فقط در میزان ضابط بودن راوی است،و خفیف الضبط کسی است که ضبط وی در حد اعلی نیست و گاه گاهی خطا واشتباه و نسیان دارد.

حدیث ضعیف: در تعریف آن گفته اند:(ما لم یجتمع فیه صفات الصحیح و لا الحسن)،بنابراین ضعیف حدیثی است که از ویژگیهای حدیث صحیح وحسن برخوردار نباشد.