موضوع: الأصول العملية/أصالة الاحتياط /ادامه منجزیت علم اجمالی

مقام دوم: جریان اصول عقلیه:

ظاهرا و الله العالم نسبت به اصول عقلیه، لا شبهة به اینکه اصول عقلیه همان طور که در جمیع اطراف جاری نمی شود، کذلک در بعض از اطراف مطلقا جاری نمی شود، مطلقا یعنی در بعض معین جاری نمی شود، بعض لا بعینه جاری نمی شود بعض علی نحو التخییر نیز جاری نمی شود، چرا؟ چون موضوع برائت عقلیه، عدم البیان است و در مورد بحث، اصل عقلی موضوع ندارد، چرا؟ چون تقدّم الکلام به اینکه در صدق بیان لا فرق که علم تفصیلی باشد یا علم اجمالی باشد، کما اینکه علم تفصیلی بیان است، کذلک علم اجمالی بیان است، در نتیجه با وجود علم اجمالی چگونه می خواهد عقاب بلا بیان جاری کنید، موضوع برائت عقلیه که عدم البیان است، وجود ندارد، بناء علی هذا برائت عقلیه از نماز ظهر، برائت عقلیه از نماز جمعه، برائت عقلیه از کاسه سیاه، برائت عقلیه از کاسه سفید وجهی ندارد، چون برائت عقلیه در اینجا موضوع ندارد.

نتیجه: آنکه در اطراف علم اجمالی مطلقا اصول ترخیصیه چه شرعیه و چه عقلیه جاری نمی شود،در نتیجه علم اجمالی منجزیت دارد و موافقت قطعیه با علم اجمالی واجب خواهد بود.

نکته: ارکان منجزیت علم اجمالی در کلام شهید صدر

مرحوم شهید صدر در بحوث[1] در خاتمه این بحث می فرماید از جمیع مطالب گذشته با طول و تفصیلش مشخص شد که علم اجمالی منجز مشتمل بر چهار رکن است:

رکن اول: علم به جامع

رکن دوم: عدم سرایت علم از جامع به فرد و مصداق و الا علم اجمالی منحل خواهد شد.

رکن سوم: هریک از اطراف با قطع نظر از علم اجمالی مشمول جریان ادله ترخیصیه باشند و الا اگر بعض اطراف موضوع جریان اصل ترخیصی نباشند،اصل ترخیصی در طرف دیگر بلا معارض جاری خواهد شد و دیگر علم اجمالی منجّز نخواهد بود.

رکن چهارم: جریان اصول ترخیصیه در همه اطراف علم اجمالی منجر به تحقق مخالفت قطعیه در خارج شود و الا اگر مکلف قدرت بر مخالفت قطعیه ندارد همانند شبهه غیر محصوره علم اجمالی منجّز نخواهد بود.