موضوع: خطبه شصت و چهارم/فراز دوم /توشه راه آخرت

متن خطبه:

وَ مَا بَيْنَ أَحَدِكُمْ وَ بَيْنَ الْجَنَّةِ أَوِ النَّارِ إِلَّا الْمَوْتُ أَنْ يَنْزِلَ بِهِ، وَ إِنَّ غَايَةً تَنْقُصُهَا اللَّحْظَةُ وَ تَهْدِمُهَا السَّاعَةُ لَجَدِيرَةٌ بِقِصَرِ الْمُدَّةِ، وَ إِنَّ غَائِباً يَحْدُوهُ الْجَدِيدَانِ اللَّيْلُ وَ النَّهَارُ لَحَرِيٌّ بِسُرْعَةِ الْأَوْبَةِ، وَ إِنَّ قَادِماً يَقْدُمُ بِالْفَوْزِ أَوِ الشِّقْوَةِ لَمُسْتَحِقٌّ لِأَفْضَلِ الْعُدَّةِ، فَتَزَوَّدُوا فِي الدُّنْيَا مِنَ الدُّنْيَا مَا تَحْرُزُونَ بِهِ أَنْفُسَكُمْ غَداً.

ترجمه‌ی خطبه:

ميان شما تا بهشت يا دوزخ، فاصله اندكى جز رسيدن مرگ نيست. زندگى كوتاهى كه گذشتن لحظه ها از آن مى كاهد، و مرگ آن را نابود مى كند، سزاوار است كه كوتاه مدّت باشد. زندگى كه شب و روز آن را به پيش مى راند به زودى پايان خواهد گرفت. مسافرى كه سعادت يا شقاوت همراه مى برد بايد بهترين توشه را با خود بردارد. از اين خانه دنيا زاد و توشه برداريد كه فرداى رستاخيز نگهبانتان باشد.

ترجمه‌ی لغوی برخی واژه‌ها:

يَحْدُوُهُ: آهنگی است که برای شتران می‌زنند تا آنها را برانند

جَدِيدَان: شب و روز

حَرِىٌّ: شايسته، سزاوار

الَاوْبَة: رجعت، بازگشت

مَا تَحْرُزُون بِهِ انْفُسَكُمْ: آنچه بواسطه آن نفس خود را حفظ خواهيد كرد

شرح خطبه:

در محضر کلمات امیرالمؤمنین(ع) بودیم و خطبه‌ی 64 را شروع کردیم. فراز اوّلش را جلسه‌ی گذشته با هم مرور کردیم؛ در فراز دوم خطبه ما را برحذر می‌دارند از نزدیکی مرگ و آماده کردن توشه برای عالم آخرت؛ می‌فرمایند: وَ مَا بَيْنَ أَحَدِكُمْ وَ بَيْنَ الْجَنَّةِ أَوِ النَّارِ إِلَّا الْمَوْتُ أَنْ يَنْزِلَ بِهِ فاصله‌ای با بهشت و جهنّم نداریم جز مرگ، یعنی مرگ هر شخصی که اتّفاق بیفتد، بهشت و جهنّمش شروع می‌شود و بهشت و جهنّم برزخی با مرگ اتّفاق می‌افتد لذا در روایتی امام صادق علیه السّلام فرمودند: إِنَّ لِلْقَبْرِ كَلاَماً فِي كُلِّ يَوْمٍ قبر هر روز با ما صحبت می‌کند می‌گوید أَنَا بَيْتُ اَلْغُرْبَةِ من خانه‌ی وحشت شما هستم أَنَا رَوْضَةٌ مِنْ رِيَاضِ اَلْجَنَّةِ أَوْ حُفْرَةٌ مِنْ حُفَرِ اَلنَّارِ[1] من می‌توانم یک خانه‌ی بهشتی برای شما باشم یا می‌توانم یک حفره‌ای از حفره‌های دوزخ پس بهشت و جهنّم هر کسی با مرگ شروع می شود. لذا خدای متعال در قرآن می قرماید: ﴿إِنَّهُمْ يَرَوْنَهُ بَعِيدًا وَ نَرَاهُ قَرِيبًا﴾[2] خب قیامت صغری داریم و کبری، قیامت کبری که همان در روز قیامت اتّفاق می‌افتد و قیامت صغری در روایت می‌گویند همین مرگ است. بعد امیرالمؤمنین(ع) می‌فرمایند که وَ إِنَّ غَايَةً همه‌ ما یک هدف و غایتی داریم که تَنْقُصُهَا اللَّحْظَةُ وَ تَهْدِمُهَا السَّاعَةُ لَجَدِيرَةٌ بِقِصَرِ الْمُدَّةِ این غایت ما که همان مرگ است چرا ما می‌گوییم نزدیک است چون می‌گوید لحظات آن را دارند کوتاه می‌کنند، ساعت‌ها هم دارند آن را نابود می‌کنند چون هر لحظه که بگذرد، هر ساعت که بگذرد ما به آن غایت داریم نزدیک می‌شویم پس غایتی که لحظه‌ها او را کوتاه می‌کنند پس خیال نکنید زندگی دنیا طولانی است. بعد می‌فرمایند: وَ إِنَّ غَائِباً يَحْدُوهُ الْجَدِيدَانِ اللَّيْلُ وَ النَّهَارُ لَحَرِيٌّ بِسُرْعَةِ الْأَوْبَةِ غایب یعنی همان مرگ، همان آخرت، می‌گوید غائبی ما داریم که همان مرگ ما است و ما به طرف آن غایت داریم حرکت می‌کنیم با دو امر جدید که همین روز و شب است، هر روز و شب جدیدی که می‌آید لَحَرِيٌّ بِسُرْعَةِ الْأَوْبَةِ دارد ما را به سمت آن غایت سوق می دهد و آن هم با سرعت زیاد، باز حضرت با تعبیر دیگری می‌فرمایند: إِنَّ قَادِماً یک مسافری دارد می‌آید یعنی همان مرگ، مرگی که دارد به سمت ما می‌آید یکی از دو پیام را برایمان دارد يَقْدُمُ بِالْفَوْزِ أَوِ الشِّقْوَةِ پیام رستگاری یا پیام شقاوت و بدبختی فلذا لَمُسْتَحِقٌّ لِأَفْضَلِ الْعُدَّةِ سزاوار است که ما زاد و توشه‌ی خوبی برایش فراهم کنیم چون دارد با پیام سعادت یا پیام شقاوت به سمت ما می‌آید. بعضی‌ها قَادِم را به معنای خود انسان گرفتند انسانی که دارد به سمت شقاوت و سعادت حرکت می‌کند پس این طور می شود که سزاوار این است که انسان زاد و توشه برایش فراهم کند چون هر لحظه که ما داریم طی می‌کنیم، داریم به سمت غایتمان نزدیک‌تر می‌شویم. در جای دیگری در نهج البلاغه در کلمات قصار داریم که نَفَسُ اَلْمَرْءِ هر نفس‌کشیدن ما خُطَاهُ إِلَى أَجَلِهِ[3] یک قدم است به سمت مرگمان؛ با هر نفس‌کشیدن، ما داریم یک قدم به سمت مرگ نزدیک‌تر می‌شویم؛ باز در تعبیر دیگری حضرت می فرمایند إِذَا كُنْتَ فِي إِدْبَارٍ وَ اَلْمَوْتُ فِي إِقْبَالٍ تو به مرگ پشت کردی درحالیکه مرگ دارد از مقابل، به تو نزدیک و نزدیک‌تر می‌شود مَا أَسْرَعَ اَلْمُلْتَقَى[4] و چقدر زود این ملاقات صورت می‌گیرد یعنی چقدر زود مرگ به سراغ ما می‌آید بعد خیلی تعبیر زیبایی است می‌فرمایند: فَتَزَوَّدُوا فِي الدُّنْيَا مِنَ الدُّنْيَا زاد و توشه کسب کنید در دنیا از خود دنیا.

زاد و توشه‌ی برای آخرتمان چیست؟ خیال نکنید از جای دیگری باید زاد و توشه اخذ کنیم، محل زاد و توشه همین دنیاست، از دنیا چیزهایی را بردارید که به درد آخرت بخورد فَتَزَوَّدُوا فِي الدُّنْيَا مِنَ الدُّنْيَا مَا تَحْرُزُونَ بِهِ أَنْفُسَكُمْ غَداً از دنیا چیزهایی با خودتان ببرید که در آخرت بتواند شما را حفظ کند. خیلی‌ها از دنیا چیزهایی برمی‌دارند که هیچ به دردشان نمی‌خورد؛ قصرها و خانه‌ها و ماشین‌ها و باغ‌ها این‌ها را از دنیا برمی‌دارید و موقع مرگ انقطاع صورت می‌گیرد و ما از همه‌ این چیزها قطع می‌شویم و به دردمان نمی‌خورد چون به عالم آخرت راه ندارند؛ می‌فرماید از دنیا چیزهایی را بردارید که در عالم آخرت همراهتان باشد، در آخرت همراه‌تان باشد بتوانید آن‌ها را داشته باشید و آن‌ها شما را نگه بدارد لذا دنیا از طرفی خیلی چیز خوبی است چون دنیاست که ما از آن می‌توانیم زاد و توشه‌ای برای آخرت کسب کنیم. چقدر این روایت امام هادی علیه السّلام زیبا است اَلدُّنْيَا سُوقٌ رَبِحَ فِيهَا قَوْمٌ وَ خَسِرَ آخَرُونَ[5] دنیا بازار است که در آن بعضی‌ها خوب تجارت کردند و سود کردند و زاد و توشه برداشتند و بعضی‌ها بد تجارت کردند و دچار خسران شدند که قرآن نیز به عده کثیر از انسانها اشاره می کند ﴿إِنَّ الْإِنسَانَ لَفِي خُسْرٍ﴾[6] کسانی که در دنیا به دنیا مشغول باشند، از این دنیا زیان می‌برند ولی بندگان صالح از همین دنیا برای آخرتشان زاد و توشه فراهم کردند.

لذا امیرالمؤمنین(ع) در آن خطبه‌ی معروفشان می‌فرمایند: اَلدُّنْيَا دَارُ غِنًى لِمَنْ تَزَوَّدَ مِنْهَا چه کسی می‌گوید دنیا بد است؟ چه کسی می‌گوید دنیا فقر و بدبختی است؟ اتفاقا دنیا خانه‌ی ثروت‌اندوزی است، فقط هدف جمع آوری آن تفاوت دارد، باید جمع کنید از دنیا برای آخرتتان یعنی همان زاد و توشه از دنیا برای آخرت وَ دَارُ مَوْعِظَةٍ لِمَنِ اِتَّعَظَ بِهَا و دنیا خانه‌ی موعظه جمع کردن است، عبرت گرفتن است برای کسانی که موعظه می گیرند، بعد این تعابیر را می فرمایند: مَسْجِدُ أَحِبَّاءِ اَللَّهِ تمام دوستان خدا و بندگان صالح در همین دنیا عبادت کردند، دنیا مسجد بندگان خداست، محل عبادت و بندگی أَحباء اللّه است وَ مَهْبِطُ وَحْيِ اَللَّهِ دنیا محل نزول وحی الهی است وَ مَتْجَرُ أَوْلِيَاءِ اَللَّهِ دنیا محل تجارت أَولياء اللّه است اِكْتَسَبُوا فِيهَا اَلرَّحْمَةَ که خوب تجارت کردند و خوب سود به دست آوردند در همین دنیا با همین اشیای دنیوی چون برای خودشان رحمت کسب کردند وَ رَبِحُوا فِيهَا اَلْجَنَّةَ[7] و در همین دنیا بهشت را برای خودشان خریدند.

تَزَوَّدُوا فِي الدُّنْيَا مِنَ الدُّنْيَا مَا تَحْرُزُونَ بِهِ أَنْفُسَكُمْ غَداً پس در دنیا تا می توانید توشه بردارید برای فردای آخرت آنچه که بواسطه آن نفس خود را حفظ کنید.

إن شاء اللّه امیدواریم که به برکت کلمات امیرالمؤمنین(ع) لحظه به لحظه برای مرگ آماده‌تر شویم، مرگ را دور نپنداریم و بتوانیم زاد و توشه‌ی خوبی برای آخرتمان از این دنیا کسب کنیم.