موضوع: خطبه شصت و چهارم/فراز اول /شتافتن به سوی اعمال پسندیده

متن خطبه:

و من خطبة له(علیه السلام) في المبادرة إلى صالح الأعمال:

فَاتَّقُوا اللَّهَ عِبَادَ اللَّهِ وَ بَادِرُوا آجَالَكُمْ بِأَعْمَالِكُمْ وَ ابْتَاعُوا مَا يَبْقَى لَكُمْ بِمَا يَزُولُ عَنْكُمْ وَ تَرَحَّلُوا فَقَدْ جُدَّ بِكُمْ وَ اسْتَعِدُّوا لِلْمَوْتِ فَقَدْ أَظَلَّكُمْ، وَ كُونُوا قَوْماً صِيحَ بِهِمْ فَانْتَبَهُوا وَ عَلِمُوا أَنَّ الدُّنْيَا لَيْسَتْ لَهُمْ بِدَارٍ فَاسْتَبْدَلُوا، فَإِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ لَمْ يَخْلُقْكُمْ عَبَثاً وَ لَمْ يَتْرُكْكُمْ سُدًى.

ترجمه‌ی خطبه:

شتافتن به سوى اعمال پسنديده:

اى بندگان خدا از خدا بپرهيزيد. و با اعمال نيكو به استقبال أجل برويد، با چيزهاى فانى شدنى دنيا آنچه كه جاويدان مى ماند خريدارى كنيد. از دنيا كوچ كنيد كه براى كوچ دادنتان تلاش مى كنند. آماده مرگ باشيد كه بر شما سايه افكنده است. چون مردمى باشيد كه بر آنها بانگ زدند و بيدار شدند، و دانستند دنيا خانه جاويدان نيست و آن را با آخرت مبادله كردند. خداى سبحان شما را بيهوده نيافريد، و به حال خود وا نگذاشت.

ترجمه‌ی لغوی برخی واژه‌ها:

بَادِرُوا آجَالَكُم بِاَعْمَالِكُم: پيش از مرگ به عمل مبادرت ورزيد

ابْتَاعُوا:(نعمتهاى پايدار الهى را در برابر لذائذ فانى حيات دنيوى) بخريد

تَرَحَّلُوا: كوچ كنيد، مقصود در اينجا تهيه لوازم كوچ است، يعنى آماده كردن زاد و توشه كه مسافر ناگزير از آنست

جُدَّ بِكُم: وادار به كوچ كردن شديد

اظَلّكُم: به شما سايه انداخت، يعنى مرگ نزديك شماست، بطوريكه گوئى بر شما سايه انداخته است

سُدًى: مهمل، بيهوده

شرح خطبه:

در محضر کلمات گوهربار و نورانی مولایمان امیرالمؤمنین(ع) در نهج‌البلاغه بودیم. یکی از خطبه‌های کوتاه نهج‌البلاغه خطبه‌ 64 نهج‌البلاغه هست که در رابطه با ترغیب مردم به انجام دادن اعمال صالح، قبل از مردن و آماده شدن برای مردن و زاد و توشه‌ی برای آخرت هست.

خب این خطبه را در سه فراز إن شاء اللّه مطرح می‌کنیم. فراز اوّلش اینطور شروع می‌شود که حضرت می فرمایند: فَاتَّقُوا اللَّهَ عِبَادَ اللَّهِ تقوای الهی پیشه کنید وَ بَادِرُوا آجَالَكُمْ بِأَعْمَالِكُمْ خیلی تعبیر زیبایی هست کوتاه ولی پر معنا بَادِرُوا آجَالَكُمْ بِأَعْمَالِكُمْ زودتر از اینکه اجل و مرگ شما برسد، اعمالتان را انجام بدهید. نشود موقع مردن تازه یادم بیاید که می‌خواهم عمل صالح انجام دهم، تازه موقع مردن می‌خواهی توبه کنی. قبل از اینکه اجلت برسد کارهایت را انجام بده اليومَ عَمَلٌ و لا حِسابَ، و غَدا حِسابٌ و لا عَمَلَ[1] قبل از اینکه مرگ ما فرا برسد به فکر انجام دادن اعمال صالح و نیک باشیم بَادِرُوا آجَالَكُمْ بِأَعْمَالِكُمْ قبل از اینکه اجل‌هایتان برسد مبادرت کنید که عمل انجام دهید که این تعبیری است که در آیات قرآن هم به آن زیاد توجّه شده که خیلی‌ها موقع مردن تازه یادشان می‌آید کاش ما در دنیا عمل صالح انجام می‌دادیم مثلاً آیه‌ی ده سوره‌ی منافقون که بیشتر در رابطه با همین اوصاف و ویژگی‌های منافقان است می‌گوید خداوند متعال می‌فرماید: وَ أَنفِقُوا مِنْ مَا رَزَقْنَاكُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ يَأْتِيَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ قبل از اینکه مرگتان برسد انفاق کنید، صدقه دهید، به فکر محرومان باشید؛ نشود موقع مردن تازه یادتان می‌آید فَيَقُولَ رَبِّ لَوْلَا أَخَّرْتَنِي إِلَى أَجَلٍ قَرِيبٍ فَأَصَّدَّقَ وَ أَكُنْ مِنَ الصَّالِحِينَ[2] خدایا مرگ من را یکم به من مهلت بده دور بینداز تا من بتوانم صدقه دهم؛ دیگر موقع مردن که وقت صدقه دادن نیست قبل از اینکه مرگ ما فرا برسد باید به فکر اعمالمان باشیم به فکر خودمان باشیم بعد امیرالمؤمنین ادامه می‌دهند می‌فرمایند: وَ ابْتَاعُوا مَا يَبْقَى لَكُمْ بِمَا يَزُولُ عَنْكُمْ می‌گویند برای خودتان الآن متاع بخرید چه معامله‌ی خوبی، متاع آخرت را بخرید با ثمن زودگذر دنیا؛ یعنی الآن چیزهای دنیوی که برایتان نمی‌ماند امّا می‌توانید با چیزهای دنیوی برای خودتان در آخرت الآن سرمایه و زاد و توشه بفرستید پس چه معامله‌ی خوبی؛ طرف معامله خداوند است خداوند می‌فرماید چه می‌فرماید با متاع‌های دنیوی زودگذر برای خودتان متاع‌های آخرتی بخرید که آنها برایتان می‌ماند ولی ما چه‌کار می‌کنیم می‌گوییم ما با دنیا برای خودمان داریم دنیا آباد می‌کنیم ما داریم با متاع‌های دنیوی برای خودمان دنیا را آباد می‌کنیم خانه می‌خریم، باغ می‌خریم، ماشین می‌خریم داریم دنیایمان را آباد می‌کنیم امیرالمؤمنین می‌فرمایند که با متاع‌های دنیوی خانه‌ی آخرتتان را آباد کنید پول دارم صدقه بدهم انفاق کنم کمک به دیگران کنم باقیات‌الصّالحات برای خودم نگه بدارم با این متاع‌های دنیوی برای خودم دارم آخرتم را آباد کنم اینطور باشیم پس وَ ابْتَاعُوا مَا يَبْقَى لَكُمْ بخرید چیزی را که برای خودتان باقی می‌ماند بِمَا يَزُولُ عَنْكُمْ با آن چیزی که از شما زائل می‌شود اگرنه این دنیا را که نگه داری برای خودت آخرش که دنیا زائل می‌شود امّا می‌توانی با این دنیا چیزهایی بخری که در آخرت به دردت بخورد لذا در آیه‌ی مبارکه هم می‌گوید این چه تجارت خوبی است يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا هَلْ أَدُلُّكُمْ عَلَى تِجَارَةٍ تُنجِيكُمْ مِنْ عَذَابٍ أَلِيمٍ[3] چه تجارت خوبی است که آدم این معامله را با خدا انجام می‌دهد در عوض از عذاب الیم نجات پیدا می‌کند آدم هر کاری برای آخرتش کند باعث می‌شود که با این تجارت بهشت را برای خودش بیاورد و از جهنّم دور شود این بهترین تجارت است و بهترین سودی است که انسان می‌تواند انجام دهد بعد امیرالمؤمنین می‌فرمایند: وَ تَرَحَّلُوا آماده‌ی کوچ‌کردن باشید فَقَدْ جُدَّ بِكُمْ کوچ‌کردنی که خیلی نزدیک است به سختی دارد شما را دنبال می‌کند یعنی کوچ‌کردنی که راه فرار از او نیست او به شدّت دنبال ما می‌باشد یعنی مرگ به شدّت دنبال ما است ما داریم از مرگ فرار می‌کنیم ولی هر لحظه مرگ دارد به ما نزدیک‌تر می‌شود امیرالمؤمنین می‌فرمایند: پس آماده‌ی کوچ‌کردن باشید وَ اسْتَعِدُّوا لِلْمَوْتِ فَقَدْ أَظَلَّكُمْ آماده‌ی مرگ شوید آماده‌ی مردن شوید آن مرگی که فَقَدْ أَظَلَّكُمْ بر شما سایه نهاده یعنی ما هر چقدر فرار کنیم که از مرگ نمی‌توانیم فرار کنیم؛ آیه‌ی قرآن می‌فرماید باز: وَ لَنْ يُؤَخِّرَ اللَّهُ نَفْسًا إِذَا جَاءَ أَجَلُهَا[4] اجل برسد یک لحظه به انسان فرصت نمی‌دهد یک لحظه، یک ساعت جابجا نمی‌شود پس آماده‌ی مرگ شویم مرگی که بر ما سایه‌ی خودش را گسترانیده بعد این تعبیر زیبایی خیلی وَ كُونُوا قَوْماً صِيحَ بِهِمْ فَانْتَبَهُوا از مردمی باشید که صِيحَ بِهِمْ آن‌ها را یک تلنگر زدند یک بانگ و یک فریادی زدند فَانْتَبَهُوا آن‌ها آگاه شدند بیدار شدند در خواب غفلت نباشیم از کسانی باشیم که حدأقل اگر خوابمان هم می‌برد با یک تلنگر با یک صدازدن بیدار شویم ولی متأسّفانه خودم را می‌گویم ما آنقدر غرق در دنیا هستیم و غرق در غفلت‌های دنیوی شدیم که این همه عبرت هم می‌بینیم روز و شب دیگر بیدار نمی‌شویم اَلدُّنْيَا بَحْرٌ عَمِيقٌ قَدْ غَرِقَ فِيهَا عَالَمٌ كَثِيرٌ[5] خیلی‌ها در همین دنیا غرق شدند و بیدار هم نشدند امیرالمؤمنین می‌فرمایند: از کسانی باشید که اگر آن‌ها را یک بانگ و تشر زدند بیدار شوند در روایات زیاد داریم دیگر آدم تشییع جنازه می‌بیند باید بیدار شود آماده‌ی مرگ شود قبرستان می‌رود باید آماده‌ی مرگ شود نمیدانم مریض می‌بیند باید به خودش بیاید این‌ها بانگ‌هایی است که هر روز دارند به ما تشر می‌زنند برای اینکه ما آماده شویم ولی ما از کنار این‌ها هر روز رد می‌شویم و عبرت نمی‌گیریم این جمله از امیرالمؤمنین دیگر معروف است زیاد هم تکرار شده که امیرالمؤمنین بارها می‌آمدند بالای منبر به مردم همین جمله را می‌فرمودند: تَجَهَّزُوا رَحِمَكُمُ اَللَّهُ آماده شوید خودتان را تجهیز کنید برای مرگ فَقَدْ نُودِيَ بِالرَّحِيلِ[6] که بانگ کوچ‌کردن از این دنیا را نواختند این صدا در عالم دارد هر روز می‌آید که باید از این دنیا کوچ کنیم برای مرگ آماده شویم ما باید از این بانگی که هر روز زده می‌شود درس بگیریم یا در روایات دیگر داریم دیگر ظاهراً، هفتاد مرتبه هر روز ندای مرگ برای مؤمن زده می‌شود که هر لحظه آماده‌ی مرگ باشد اتّفاقاتی است که ممکن است مؤمن در این اتّفاقات بمیرد روزی هفتاد مرتبه مؤمن مرگ را می‌بیند امّا آن‌هایی که غافل باشند هیچی، عبرت نمی‌گیرند از کنارش رد می‌شوند آن‌هایی که آگاهند این‌ها برایشان عبرت می‌شود پس امیرالمؤمنین می‌فرمایند: مانند مردمی باشید که صِيحَ بِهِمْ فَانْتَبَهُوا وَ عَلِمُوا أَنَّ الدُّنْيَا لَيْسَتْ لَهُمْ بِدَارٍ آگاه باشید که دنیا برای کسی خانه نمی‌شود هر چقدر دنیا را آباد کنیم باید این خانه را با همه‌ی وسایلش بگذاریم و از این دنیا برویم دنیا برای کسی خانه نمی‌شود فَاسْتَبْدَلُوا پس چه کار کنید تبدیل کنید خانه‌های دنیویتان را به خانه‌های آخرتی؛ برای خودتان در آخرت خانه بخرید برای خودتان قصر و کاخ‌های بهشتی را با اعمال صالح درست کنید و الّا خانه‌های دنیا هر چقدر هم باشد هر چقدر هم زیبا درست کنید محکم درست کنید برای شما خانه نمی‌شود بعد امیرالمؤمنین می‌فرمایند در انتهای این فراز: فَإِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ لَمْ يَخْلُقْكُمْ عَبَثاً وَ لَمْ يَتْرُكْكُمْ سُدًى خدا شما را عبث و باطل نیافریده به حال خودتان هم واگذار نکرده ما باید عبرت بگیریم آمد خدمت امیرالمؤمنین گفت مَا اَلْقَرِيبُ وَ مَا اَلْأَقْرَبُ نزدیک چیست نزدیک‌تر چیست؟ امیرالمؤمنین فرمودند: اَلْقَرِيبُ كُلُّ مَا هُوَ آتٍ هر چیزی که الآن اتّفاق بیفتد بعد از سخن ما این می‌شود قریب، اتّفاقی که بیفتد یک ساعت بعد دو ساعت بعد این‌ها می‌شود امور قریب بعد امیرالمؤمنین فرمودند: ولی وَ اَلْأَقْرَبُ هُوَ اَلْمَوْتُ[7] از همه چیز به انسان نزدیک‌تر مرگ است؛ پس قریب این است که من یک ساعت بعد کجا می‌روم دو ساعت بعد کجا می‌روم ما با این وقایعی که هر روز سر کار داریم این‌ها را می‌گوییم امور نزدیک ولی امیرالمؤمنین می‌فرمایند: اَلْأَقْرَبُ نزدیک‌تر از همه چیز به انسان چیست مرگ است؛ وای به حال مثل مایی که خودمان را برای مردن برای مرگ آماده نکرده‌ایم؛ پس امیرالمؤمنین فرمودند: بَادِرُوا آجَالَكُمْ بِأَعْمَالِكُمْ قبل از اینکه اجلتان برسد اعمال صالح و نیک بفرستید تا موقع مردن حسرت و اندوه إن شاء اللّه نخوریم.