موضوع: هدي/ اعمال مني/پنجمين عمل/اعمال حج تمتع

طرق احتیاط در کفایت خصیّ:

سيدنا الاستاذ مي فرمايند: «و إن كان‌الأحوط الجمع بينه و بين التام في ذي الحجة من هذا العام، و إن لم يتيسر ففي العام القابل أو الجمع بين الناقص و الصوم، و لو وجد الناقص غير الخصي فالأحوط الجمع بينه و بين التام في بقية ذي الحجة، و إن لم يمكن ففي العام القابل، و الاحتياط التام الجمع بينهما و بين الصوم».[1]

حضرت امام به دنبال کفایت خصی احتیاطی را ذکر می کند که به سه طریق این احتیاط را تصویر می نمایند.

احتیاط علی القول به عدم کفایت وجوبی است و علی القول به کفایت هر سه احتیاط مستحبی است.

طریق اول: این شخص گوسفند خصی را قربانی کند. اگر تا آخر ذی الحجه گوسفند سالم پیدا شد، گوسفند سالم هم قربانی کند. جمع بین خصی و غیر خصی.(اگر خصی کفایت کند که آمده است و اگر بگوئیم که کفایت نمی کند ذبح قربانی تا پایان ذی الحجه وقت دارد.)

با این احتیاط احراز واقع شده است. چه قائل به کفایت باشیم و چه قائل به کفایت نباشیم.

طریق دوم: این شخص حیوان خصیّ را قربانی کند، اگر تا آخر ذی الحجه حیوان سالم بدست نیامد، این شخص امسال گاو خصی را قربانی کند و سال آینده گاو سالم را قربانی کند.

طریق سوم: این شخص امسال گوسفند خصی را قربانی کند، روزه هم بگیرد. اگر در واقع خصی کفایت کند، روزه مستحب است و اگر هم خصی کفایت نکند، روزه را انجام داده که بدل قربانی است.

در هر دو صورت فراغ ذمه حاصل شده است.

سزاوار است که در این احتیاط سوم سه کار کند.

اگر تا آخر ذی الحجه گوسفند پیدا کرد او را قربانی کند. اگر نه روزه بگیرد.

فرع دوم: کفایت حیوانی که منحصر است در ناقص غیر خصی

سيدنا الاستاذ مي فرمايد: «و لو وجد الناقص غير الخصي فالأحوط الجمع بينه و بين التام في بقية ذي الحجة، و إن لم يمكن ففي العام القابل، و الاحتياط التام الجمع بينهما و بين الصوم».[2]

آیا قربانی حیوان دم بریده کفایت می کند؟فرض این است که این حیوان دم بریده 1- ناقص است 2-دلیل بر استثناء به خصوص نیامده است.

دو نظریه است:

نظریه اول: یظهر از مستند و جماعتی که کفایت می کند.

نظریه دوم: کفایت نمی کند.

توضیح عبارت حضرت امام رحمه الله علیه:

آیا این عبارت در کتب فقهیه موجود است.

مرحوم فاضل در تفصیل الشریعه مي فرمايند: «و أما بالنسبة إلى الناقص غير الخصيّ فالظاهر أن العنوان المفروض في المتن يغاير ما هو المفروض في كلام الفقهاء من زمن الشيخ قدّس سرّه إلى زمان المحقق و من بعده».[3]

ظاهرا ایشان یا عبارت تحریر را نخوانده اند و یا عبارت فقها را دقت نداشته اند.

ملاحظه متون فقهیه:

مستند مي فرمايد: «إذا لم يوجد إلّا فاقد الشرائط الغير الثابت استثناؤه بخصوصه،ففي الإجزاء، أو الانتقال إلى الصوم، قولان، أصحّهما: الأول، لقوله عليه السلام في صحيحة ابن عمّار المتقدّمة: «فإن لم تجد فما تيسّر عليك».[4]

بررسی اقوال این فرع:

قول اول: کفایت حیوان ناقص منحصره غیر خصی

غنیه نیز مثل مستند قائل به کفایت می باشند.

قول دوم: این حیوان کفایت نمی کند. باید 10 روز روزه بگیرد.

جماعتی از محققین مثل حضرت امام رحمه الله علیه انتخاب کرده اند.

دلیل قول اول: (کفایت حیوان ناقص)

سه روایت صحیحه است:

منها: صحيحه معاوية بن عمار: «مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ إِبْرَاهِيمَ عَنْ مُعَاوِيَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: ثُمَّ اشْتَرِ هَدْيَكَ إِنْ كَانَ مِنَ الْبُدْنِ أَوْ مِنَ الْبَقَرِ- وَ إِلَّا فَاجْعَلْهُ كَبْشاً سَمِيناً فَحْلًا- فَإِنْ لَمْ تَجِدْ كَبْشاً فَحْلًا فَمُوجَأً مِنَ الضَّأْنِ- فَإِنْ لَمْ تَجِدْ فَتَيْساً- فَإِنْ لَمْ تَجِدْ فَمَا تَيَسَّرَ عَلَيْكَ وَ عَظِّمْ شَعَائِرَ اللَّهِ».[5]

اگر حیوان ناقص بود و سالم نبود، حیوان ناقص در طول سالم کفایت می کند. اضف الی ذلک که امام اضافه می کنند که این حیوان ناقص از مصادیق فما استیسر من الهدی است.

«فَإِنْ لَمْ تَجِدْ كَبْشاً فَحْلًا فَمُوجَأً مِنَ الضَّأْنِ» موجا یکی از نواقص است که رگهای او بریده شده است. امام می فرمایند: اگر حیوان سالم نشد همین موجا را قربانی کند که این از مصادیق فما استیسر است.

روایت ضابط کلی می دهد که حیوان ناقص در صورت نبود حیوان سالم فما استیسر من الهدی است.

منها: «مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ فِي حَدِيثٍ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع‌ اشْتَرِ فَحْلًا سَمِيناً لِلْمُتْعَةِ فَإِنْ لَمْ تَجِدْ فَمُوجَأً- فَإِنْ لَمْ تَجِدْ فَمِنْ فُحُولَةِ الْمَعْزِ فَإِنْ لَمْ تَجِدْ فَنَعْجَةً فَإِنْ لَمْ تَجِدْ فَمَا اسْتَيْسَرَ مِنَ الْهَدْيِ الْحَدِيثَ».[6]

دلیل قول دوم: (عدم کفایت)

صاحب حدائق شبهه ای در کفایت میکند و بعد می فرمایند: عدم کفایت اقوی است.

این روایت در مقام بیان حکم ناقص در نبود تام نیست. بلکه این روایت در مقام بیان گوسفندان واجد الشرائط است. همه دم دارند ولی این دم دارها مراتب افصل ثم الافصل دارند.(روایت در مقام بیان مراتب و افضلیت کوامل است. )

حدائق می گوید: «إلا أن لقائل أن يقول: إن ظاهر سياق هذه الأخبار إنما هو بالنسبة إلى الأفضل فالأفضل من الأنعام الثلاثة مع استكمال الشرائط المذكورة، و أنه يقتصر على الشاة التي هي أخسها إذا لم يتيسر سواها، لا بالنسبة إلى ما اتصف بتلك الشرائط و ما لم يتصف بها و بذلك يظهر قوة القول الثاني، و المسألة لذلك لا تخلو من الاشكال، و الاحتياط مما لا ينبغي تركه».[7]

نظر استاد: نظریه اولی بهتر است.

موجا خروج موضوعی دارد یا حکمی؟ اگر موجا حکما خارج است ناقص است حرف حدائق نا تمام است.

ما گفتیم خروج حکمی دارد.

اگر خروج موضوعی باشد حرف حدائق تمام است.