موضوع: هدي/ اعمال مني/پنجمين عمل/اعمال حج تمتع

مرحله دوم از شرط چهارم ذکر مواردی است که نقصان عضو یا وصف بیان شده است.

مورد اول: ما اشار الیه سیدنا الاستاذ بقوله: «فلایکفی الناقص کالخصی».[1]

در این مورد اقلا چهار ملاحظه بیان می شود.

ملاحظه اولی: در حیوان قربانی اقلا سه عنوان در رابطه با خصی در روایات ذکر شده است

عنوان اول: خصی؛ کما ما فی غیر واحد من الروایات ح1 و ح2 و ح3 و ح5 و غیر این احادیث

منها: «وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ يَشْتَرِي الْكَبْشَ فَيَجِدُهُ خَصِيّاً مَجْبُوباً قَالَ إِنْ كَانَ صَاحِبُهُ مُوسِراً فَلْيَشْتَرِ مَكَانَهُ».[2]

منها: «وَ عَنْهُ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: النَّعْجَةُ مِنَ الضَّأْنِ إِذَا كَانَتْ سَمِينَةً أَفْضَلُ مِنَ الْخَصِيِّ مِنَ الضَّأْنِ وَ قَالَ الْكَبْشُ السَّمِينُ خَيْرٌ مِنَ الْخَصِيِّ وَ مِنَ الْأُنْثَى وَ قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الْخَصِيِّ وَ عَنِ الْأُنْثَى فَقَالَ الْأُنْثَى أَحَبُّ إِلَيَّ مِنَ الْخَصِيِّ».[3]

عنوان دوم: موجوء، این کلمه اقلا در شش روایت آمده است باب 8 از ابواب ذبح ح1 باب 10 از ابواب ذبح ح11 و ح7 و 10 و ح1 و 2 باب 14

منها: « مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ صَفْوَانَ وَ فَضَالَةَ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا ع فِي حَدِيثٍ قَالَ: وَ الْفَحْلُ مِنَ الضَّأْنِ خَيْرٌ مِنَ الْمُوجَإِ وَ الْمُوجَأُ خَيْرٌ مِنَ النَّعْجَةِ وَ النَّعْجَةُ خَيْرٌ مِنَ الْمَعْز».[4]

منها: « وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ إِبْرَاهِيمَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي حَدِيثٍ قَالَ: فَإِنْ لَمْ تَجِدْ كَبْشاً فَمُوجَأً مِنَ الضَّأْنِ».[5]

عنوان سوم: مرضوض؛ که در ح3 از باب 14: «مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ النَّعْجَةُ أَحَبُّ إِلَيْكَ أَمِ الْمَاعِزُ قَالَ إِنْ كَانَ الْمَاعِزُ ذَكَراً فَهُوَ أَحَبُّ إِلَيَّ وَ إِنْ كَانَ الْمَاعِزُ أُنْثَى فَالنَّعْجَةُ أَحَبُّ إِلَيَّ إِلَى أَنْ قَالَ قُلْتُ فَالْخَصِيُّ أَحَبُّ إِلَيْكَ أَمِ النَّعْجَةُ قَالَ الْمَرْضُوضُ أَحَبُّ إِلَيَّ مِنَ النَّعْجَةِ وَ إِنْ كَانَ خَصِيّاً فَالنَّعْجَة».[6]

ملاحظه دوم: تفسیر این عناوین، خصی به چه حیوانی گفته می شود و...

خصی: حیوانی که بیضتینش را کنده اند و بیرون آورده اند را خصی گویند.

مرضوض: حیوانی که خصیتش را کوبیده اند تا خراب شود.

موجوء: حیوانی که رگهای بین مخرج منی و خصیتینش قطع شده باشد.

با اینکه موجوء با دو عنوان دیگر فرق می کند لکن سیدنا الاستاذ این عنوان را ذکر نکرده است.

ملاحظه سوم: حکم این عناوین ثلاثه بلکه اربعه زیرا سیدنا الاستاذ خصی بالخلقة و بالاصالة را هم ذکر کرده است.

در خصی بالعرض سه نظریه است:

نظریه اول: حیوان خصی کفایت از هدی واجب خصوصا هدی واجب حج تمتع مطلقا ندارد چه حیوان سالم پیدا شود یا نه.

نظریه دوم: حیوان خصی مطلقا کفایت می کند چه حیوان سالم باشد یا نه.

نظریه سوم: اگر غیر از حیوان خصی پیدا نمی شود کفایت می کند و اگر غیر حیوان خصی پیدا می شود کفایت نمی کند.

ملاحظه چهارم: ادله اقوال

دلیل عدم کفایت: جملة من الروایات

ح1 و 2 و 3 از باب 12 از ابواب ذبح

منها: «مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى وَ فَضَالَةَ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا ع‌ أَنَّهُ سُئِلَ عَنِ الْأُضْحِيَّةِ فَقَالَ أَقْرَنُ فَحْلٌ إِلَى أَنْ قَالَ وَ سَأَلْتُهُ أَ يُضَحَّى بِالْخَصِيِّ فَقَالَ لا».[7]

مقضای اطلاق این روایات این است که قربانی حیوان خصی در حج تمتع کفایت نمی کند

دلیل بر نظریه دوم: ح5 از باب 12: «وَ عَنْهُ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: النَّعْجَةُ مِنَ الضَّأْنِ إِذَا كَانَتْ سَمِينَةً أَفْضَلُ مِنَ الْخَصِيِّ مِنَ الضَّأْنِ وَ قَالَ الْكَبْشُ السَّمِينُ خَيْرٌ مِنَ الْخَصِيِّ وَ مِنَ الْأُنْثَى وَ قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الْخَصِيِّ وَ عَنِ الْأُنْثَى فَقَالَ الْأُنْثَى أَحَبُّ إِلَيَّ مِنَ الْخَصِيِّ».[8]

معنای افضل جواز ذبح خصی می باشد.

در جمع بین ادله وجوهی می توان ارائه کرد:

    1. صحیحه حلبی و غیرها مورد اعراض اصحاب است زیرا در بین همه فقهاء فقط ابن ابی عقیل به این روایات عمل کرده است.

    2. این دو طائفه از روایات از قبیل مطلق و مقید است صحیحه حلبی اعم است از اینکه قربانی هدی واجب باشد یا اضحیه مندوب باشد اما ح3 که فرموده است کفایت نمی کند سه خصوصیت دارد یکی اینکه کلمه هدی آمده است و اخص از مطلق اضحیه است لذا این روایت در خصوص هدی است و دیگر اینکه کلمه یعید است که دلالت بر هدی واجب دارد زیرا آنچه اعاده دارد هدی واجب است و سوم اینکه فرموده است اگر حیوان دیگری نیست کافی است و کفایت و عدم کفایت در هدی واجب است.

دلیل نظریه سوم: سیاتی انشاء الله کما اینکه بحث خصی بالاصالة و خصی بالعرض هم خواهد آمد.