درس خارج فقه آیت‌الله مرتضوی

95/08/23

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: وقوف در مشعر/سومین عمل/اعمال حج

صورت هفتم: درك اضطراري عرفه و درك اضطراري روزانه مشعر

مثلا فرد شب دهم وارد عرفات مي شود و بعد دو ساعت قبل از ظهر به مشعر مي رود و فرق ندارد قائل به كدام مسلك در وقوف اضطراري شبانه مشعر شويم.

در كلام سيدناالاستاذ در اين صورت، عنوان به روزانه شده است اما در مستند اين عنوان نيامده است و بخاطر همين اجمال دارد.

فرق بين صورت ششم و هفتم: در صورت ششم، شب درك شده است اما در صورت هفتم به هيچ عنوان شب در مشعر درك نشده است. و بخاطر همين مرحوم امام در صورت ششم گفته اند بنابر احتياط واجب باطل است اما در صورت هفتم گفته اند باطل است است و احتياط ندارند.

سيدنا الاستاذ، اين صورت را دو فرض كرده است:

فرض اول: ترك وقوف اختياري عرفه يا اختياري مشعر يا هر دو با هم، عمدا است.

در اين صورت ركن عمدا ترك شده است و حج باطل مي باشد.

در اين فرض چون هيچ مقدار از شب را در مشعر درك نكرده است، به معتبره مسمع نمي توان تمسك كرد و بخاطر همين باطل است.

فرض دوم: ترك وقوف اختياري عرفه و اختياري مشعر، غير عمدي است.

در اين فرض دو قول است:

قول اول: حج صحيح است. كه جواهر آن را به مشهور نسبت مي دهد، «منها الشهرة».[1]

قول دوم: حج باطل است. شيخ طوسي آن را بيان كرده است. «ومن لم يكن قد وقف بعرفات وأدرك المشعر بعد طلوع الشمس فقد فاته الحج لأنه لم يلحق أحد الموقفين في وقته».[2] همچنين از محقق در نافع، همين نظريه ذكر شده است. «الثالثة: لو لم يدرك عرفات نهارا وأدركها ليلا ولم يدرك المشعر حتى طلعت الشمس فقد فاته الحج».[3]

در عبارت شيخ طوسي، نوعي اجمال است و شامل اختياري و اضطراري مي شود اما در عبارت محقق صريح است كه فقط اضطراري مشعر و عرفه آمده است.

دلايل نظريه صحت حج:

اول: در اين فرض، اتيان به مامور به شده است و اتيان به مامور به مسقط تكليف است.

دوم: صحيحه عطار: «مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ رِئَابٍ عَنِ الْحَسَنِ الْعَطَّارِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا أَدْرَكَ الْحَاجُّ عَرَفَاتٍ قَبْلَ طُلُوعِ الْفَجْرِ فَأَقْبَلَ مِنْ عَرَفَاتٍ وَ لَمْ يُدْرِكِ النَّاسَ بِجَمْعٍ- وَ وَجَدَهُمْ قَدْ أَفَاضُوا فَلْيَقِفْ قَلِيلًا بِالْمَشْعَرِ الْحَرَامِ- وَ لْيَلْحَقِ‌ النَّاسَ بِمِنًى وَ لَا شَيْ‌ءَ عَلَيْهِ».[4]

در اين حديث آمده «ادرك الحاج عرفات قبل طلوع الفجر» كه واضح است دال بر اضطراري است و همچنين در آن آمده است «لم يدرك الناس بجمع» كه زماني است كه همه به مني رفتن و در مشعر كسي نيست. با اين دو فرض حضرت فرمودند كمي در مشعر بماند و بعد به مني بيايد و چيزي بر گردن فرد نمي باشد، يعني نه قضا دارد نه كفاره و نه...

سوم: اولويت به اينكه بعدا خواهد آمد كه اگر كسي فقط اضطراري روزانه مشعر را درك كرده است و هيچ وقوف ديگري را درك نكرد، حج صحيح است، پس در ما نحن فيه كه علاوه بر اضطراري روزانه مشعر، اضطراري عرفه آمده، به طريق اولي حج صحيح است.

رد دليل سوم: اين مساله اختلافي است و دليل نمي باشد و نهايتا مويد است.

دلايل نظريه بطلان حج:

اول: به مامور به عمل نشده است. چون مامور به واقعي، وقوف نهاري در عرفه و وقوف بين الطلوعين و يا شب در مشعر است. و بخاطر همين به سال ديگر منتقل مي شود.

اشكال: مامور به در زمان عذر، درك وقوف اضطراري است كه آمده.

دوم: اشكال در صحيحه عطار: در جمله «و لم يدرك الناس بجمع» مراد، بين الطلوعين است. يعني فرد بين الطلوعين وارد مشعر شده اما جمعيت حركت كرده است. در نتيجه فرض در اين صحيحه اين است كه اختياري مشعر را درك كرده است.

اشكال: جمله فوق ظهور قطعي در خالي شدن مشعر دارد و هيچ كسي در آن نيست و آن در زماني است كه خورشيد طلوع كرده باشد. مخصوصا اينكه تاكيد به «قد افاضوا» شده است كه ظهور در حركت كل دارد كه در روز دهم ذي الحجه است.

سوم: بيش از 5 روايت در باب 22 و 23 از ابواب مشعر آمده است كه مضمون آنها اين است اگر كسي مشعر را قبل از طلوع فجر درك نكند، حجش فوت شده است.

اشكال:

الف: در رواياتي آمده است كه اگر قبل از ظهر، مشعر را درك كند حجش صحيح است و تعارض وجود دارد.

ب: خواهد آمد كه در جمع بين اين تعارض كلام زياد است، اما صحيحه عطار اخص است (در صورت عذر حج صحيح است).

ظاهرا والله العالم، حج در اين فرض صحيح است.


[1] جواهر الكلام، محمد حسن جواهري، ج19، ص42.
[2] ينابيع الفقهيه، علي اصغر مرواريد، ج7، ص212.
[3] جامع المدارك، محقق عاملي، ج2، ص434.
[4] وسائل الشيعه، حرعاملي، ج14، ص44، ابواب الوقوف بالمعشر، باب24، ح1، ط آل البيت.