درس خارج فقه آیتالله مرتضوی
95/08/18
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: وقوف در مشعر/سومین عمل/اعمال حج
در صورت دوم گفتيم كه حدائق مي گويد روايات عام است و شامل آن صورت مي شد.
مويد بر اشكال حرف حدائق: در روايات كلمه «عليه الحج» آمده است و اين كلمه حج استعمال در حجة الاسلام شده است چون حج انصراف به استعمال دارد و روايات مطلق نمي باشد.
و اگر ما اطلاق يا عموم را به حال خود رها كرديم و آن را قبول كنيم، استعمال لفظ در اكثر از يك معنا است. چون منظور حج تعبدي است نه حجة الاسلام. مثلا اگر صروره اي كه استطاعت ندارد، طبق فرمايش حدائق بايد حج انجام دهد در حالي كه حجة الاسلام نيست (چون مستطيع نيست) و طبق فرمايش ايشان، يا مطلقا يا در بعضي صور، سال آينده واجب است، اين حجة الاسلام نيست و حج تعبدي است.
نكته: اكثر محققين مي گويند استعمال لفظ در بيشتر از يك معنا جايز است و در ما نحن فيه، چون راه ديگري داريم، اين كار درست نمي باشد و همچنين در امتثال هم درست نمي باشد، چون حج بايد به نيت حجة الاسلام آورده شود.
در نتيجه با توجه به قرائن و مويداتي كه بيان شد، بايد گفت روايات اطلاق و عموميت ندارد.
صورت چهارم: درك وقوف مشعر و درك وقوف اضطراري عرفه
در اين فرض، وقوف اختياري عرفه انجام نشده است، اما وقوف اختياري مشعر و وقوب اضطراري عرفه را درك كرده است. مثلا فرد شب دهم وارد عرفات شد و نيت وقوف اضطراري عرفه را كرد و بعد به مشعر آمد و از اذان صبح تا طلوع فجر در مشعر بود و وقوف اختياري مشعر را درك كرده است.
در اين فرض، علماء مي فرمايند حج اين فرد در يك صورت صحيح است و در يك صورت باطل است. به اينكه اگر ترك اختياري عرفه، عمدا بوده است، حج قطعا باطل است. چون وقوف اختياري در مشعر، از اركان است و ترك ركن موجب بطلان حج مي شود. و وقوف اختياري در ترك غيرعمدي است. و اگر ترك اختياري عرفه، به خاطر عذري بوده است، حج اين فرد صحيح است. چون قبلا گفتيم در حج، ترك عذري ركن، حج را باطل نمي كند.
سيدنا الاستاذ در صورت دوم مي فرمايند، حج صحيح است. چون:
الف: اتفاق علماء بر اين است.
ب: اين فرد اتيان به مامور به كرده است. چون در فرض اينكه با عذر ترك وقوف اختياري عرفه شده است، مامور به وقوف اضطراري عرفه است كه انجام شده است.
ج: رواياتي كه مي گويد «من ادرك المشعر...» شامل اين مورد مي شود.
د: چهار روايت در باب 22 مشعر همين فرض را مي گويد:
منها: اين روايت ضعيف است. «وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدٍ عَنْ سَهْلٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ إِدْرِيسَ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ أَدْرَكَ النَّاسَ بِجَمْعٍ- وَ خَشِيَ إِنْ مَضَى إِلَى عَرَفَاتٍ- أَنْ يُفِيضَ النَّاسُ مِنْ جَمْعٍ قَبْلَ أَنْ يُدْرِكَهَا فَقَالَ إِنْ ظَنَّ أَنْ يُدْرِكَ النَّاسَ بِجَمْعٍ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ فَلْيَأْتِ عَرَفَاتٍ فَإِنْ خَشِيَ أَنْ لَا يُدْرِكَ جَمْعاً- فَلْيَقِفْ بِجَمْعٍ ثُمَّ لْيُفِضْ مَعَ النَّاسِ فَقَدْ تَمَّ حَجُّهُ».[1]
اين روايت با مصادر اصلي كه تهذيب[2] و استبصار[3] نمي سازد و بخاطر همين ضعيف است. چون در اين كتاب آمده «عن محمد بن سهل» كه ايشان توثيق نشده است.
و سه روايت ديگر اين باب، صحيح است و در كل روايات آمده كه من شب عيد قربان وارد مشعر شده ام، امام فرموده اند وقوف اضطاري عرفه را درك كن و وقوف اختياري مشعر را درك كن، حج تو صحيح است.
منها: «مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ: فِي رَجُلٍ أَدْرَكَ الْإِمَامَ وَ هُوَ بِجَمْعٍ- فَقَالَ إِنْ ظَنَّ أَنَّهُ يَأْتِي عَرَفَاتٍ فَيَقِفُ بِهَا قَلِيلًا ثُمَّ يُدْرِكُ جَمْعاً قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ فَلْيَأْتِهَا وَ إِنْ ظَنَّ أَنَّهُ لَا يَأْتِيهَا حَتَّى يُفِيضُوا فَلَا يَأْتِهَا وَ لْيُقِمْ بِجَمْعٍ فَقَدْ تَمَّ حَجُّهُ».[4]
منها: «مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ يَأْتِي بَعْدَ مَا يُفِيضُ النَّاسُ مِنْ عَرَفَاتٍ- فَقَالَ إِنْ كَانَ فِي مَهْلٍ حَتَّى يَأْتِيَ عَرَفَاتٍ مِنْ لَيْلَتِهِ فَيَقِفَ بِهَا ثُمَّ يُفِيضَ فَيُدْرِكَ النَّاسَ فِي الْمَشْعَرِ قَبْلَ أَنْ يُفِيضُوا فَلَا يَتِمُّ حَجُّهُ حَتَّى يَأْتِيَ عَرَفَاتٍ- وَ إِنْ قَدِمَ رَجُلٌ وَ قَدْ فَاتَتْهُ عَرَفَاتٌ- فَلْيَقِفْ بِالْمَشْعَرِ الْحَرَامِ- فَإِنَّ اللَّهَ تَعَالَى أَعْذَرُ لِعَبْدِهِ فَقَدْ تَمَّ حَجُّهُ إِذَا أَدْرَكَ الْمَشْعَرَ الْحَرَامَ- قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ قَبْلَ أَنْ يُفِيضَ النَّاسُ فَإِنْ لَمْ يُدْرِكِ الْمَشْعَرَ الْحَرَامَ- فَقَدْ فَاتَهُ الْحَجُّ فَلْيَجْعَلْهَا عُمْرَةً مُفْرَدَةً وَ عَلَيْهِ الْحَجُّ مِنْ قَابِل».[5]
در اين روايت صراحت دارد كه شب عرفه در عرفات بماند و بعد وقوف مشعر كند و... كه حج فرد صحيح است.
منها: «وَ عَنْهُ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص فِي سَفَرٍ فَإِذَا شَيْخٌ كَبِيرٌ فَقَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ مَا تَقُولُ فِي رَجُلٍ أَدْرَكَ الْإِمَامَ بِجَمْعٍ- فَقَالَ لَهُ إِنْ ظَنَّ أَنَّهُ يَأْتِي عَرَفَاتٍ فَيَقِفُ قَلِيلًا ثُمَّ يُدْرِكُ جَمْعاً قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ فَلْيَأْتِهَا وَ إِنْ ظَنَّ أَنَّهُ لَا يَأْتِيهَا حَتَّى يُفِيضَ النَّاسُ مِنْ جَمْعٍ- فَلَا يَأْتِهَا وَ قَدْ تَمَّ حَجُّه».[6]
صورت پنجم: درك وقوف اختياري عرفات و درك وقوف اضطراري شبانه مشعر
فرد از اول ظهر تا غروب عرفه، در عرفات ماند و شب به مشعر رفت و قبل از طلوع فجر، به مني رفته است و وقوف اختياري مشعر را ترك ردكه است.
در اين فرض، يك بحث نسبت به ترك اختياري مشعر است كه يا بخاطر عذري مثل خوف و ضعف و... است و يا بدون عذر است.