موضوع: تعذر نماز خلف المقام/وجوب نماز خلف المقام/نماز طواف/افعال عمره

تا کنون بحث در مکان نماز طواف واجب بود اما مکان نماز طواف مستحب

ظاهرا مراد از طواف مندوب غیر از طواف واجب است من غیر فرق که طواف واجب جزء حج باشد یا جزء عمره باشد، حج واجب باشد یا مندوب، عمره واجبه یا عمره مندوبه باشد بلکه مراد مطلق واجب است جزء حج یا عمره باشد یا نباشد.

لذا کما تری طواف النساء با اینکه جزء حج یا عمره نیست بلکه واجب مستقلی است که ظرف او حج است، می گوییم واجب است.

پس مراد از نماز طواف مندوب ما عدا الواجب است که نیاز به طهارت هم ندارد ولی نماز طوافش وضوء می خواهد.

این طواف مندوب چه برای خود باشد و چه برای غیر سه بحث دارد.

بحث اول: نماز طواف مندوب، واجب است یا مندوب؟

بحث دوم: اگر نماز واجب نشد، دلیل بر استحباب نماز چیست؟

بحث سوم: این نماز طواف که مندوب است، مکان خواندن این نماز کجاست؟(خلف المقام یا یسار یا یمین یا کل مسجد یا خارج هم می شود خواند.)

مرحوم نراقی می فرمایند:

يعني: أنّه يصلّي ركعتين بعد الطواف وجوبا في الطواف الواجب و استحبابا في المستحبّ، على المعروف من مذهب الأصحاب، كما صرّح به جماعة ، بل قيل: كاد أن يكون إجماعا ، و عن الخلاف: الإجماع على وجوبه.[1]

و در ص 142 می فرمایند:

و أمّا النافلة فلا يتعيّن لها قرب المقام بلا خلاف، و في المفاتيح و شرحه: الإجماع عليه، بل هو إجماع محقق.[2]

بحث اول:

نماز طواف مندوب، واجب نیست.

دلیل بر عدم وجوب نماز طواف مندوب:

اولا: اجماع

ثانیا: قصور در مقتضی(عدم الدلیل بر وجوب)

کل روایات باب 71 طواف تا باب 79 از ابواب طواف، همه طواف واجب را ذکر کرده است اگر مفهوم داشته باشد نفی وجوب از طواف مندوب است اگر مفهوم نداشت دلیل بر تعمیم نداریم.

ثالثا: تمسک به اصل، ما شک داریم که در طواف نافله، نماز واجب است اصل عدم وجوب نماز در طواف مندوب است.

بحث دوم: چرا نماز طواف مندوب، مندوب است.

دو راه برای اثبات استحباب:

اول: ادله عامه استحباب نماز

منها: الصلاه قربان کل تقی[3]

دوم: کل روایات باب 73 و 79 که دلالت دارد در طواف مندوب، نماز مستحب است.

منها: وَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ عُمَرَ الْيَمَانِيِّ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ كَانَ أَبِي يَقُولُ مَنْ طَافَ بِهَذَا الْبَيْتِ أُسْبُوعاً- وَ صَلَّى رَكْعَتَيْنِ فِي أَيِّ جَوَانِبِ الْمَسْجِدِ شَاءَ- كَتَبَ اللَّهُ لَهُ سِتَّةَ آلَافِ حَسَنَةٍ الْحَدِيثَ.[4]

منها: مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ يَحْيَى الْأَزْرَقِ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ إِنِّي طُفْتُ أَرْبَعَ أَسَابِيعَ وَ أَعْيَيْتُ- أَ فَأُصَلِّي رَكَعَاتِهَا وَ أَنَا جَالِسٌ قَالَ لَا- قُلْتُ فَكَيْفَ يُصَلِّي الرَّجُلُ صَلَاةَ اللَّيْلِ إِذَا أَعْيَا- أَوْ وَجَدَ فَتْرَةً وَ هُوَ جَالِسٌ قَالَ فَقَالَ- يَسْتَقِيمُ أَنْ تَطُوفَ وَ أَنْتَ جَالِسٌ قُلْتُ لَا- قَالَ فَتُصَلِّهُمَا وَ أَنْتَ قَائِمٌ.[5]

این روایت موید است زیرا دلیل بر توثیق یحیی الارزق نداریم.

بحث سوم: مکان نماز طواف مندوب

مشهوربین علماء می فرمایند: مکان نماز طواف مندوب مسجد است نه ضیق دارد(خصوص مقام لازم نیست) و نه توسعه(عدم جواز خارج مسجد) دارد.

در قبال مشهور مثل آقای خوئی قایل به توسعه اند که در خارج از مسجد هم می شود خواند.

دلیل بر اینکه مکان نماز، مسجد است.

منها: وَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ عُمَرَ الْيَمَانِيِّ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ كَانَ أَبِي يَقُولُ مَنْ طَافَ بِهَذَا الْبَيْتِ أُسْبُوعاً- وَ صَلَّى رَكْعَتَيْنِ فِي أَيِّ جَوَانِبِ الْمَسْجِدِ شَاءَ- كَتَبَ اللَّهُ لَهُ سِتَّةَ آلَافِ حَسَنَةٍ الْحَدِيثَ.[6]

وَ صَلَّى رَكْعَتَيْنِ فِي أَيِّ جَوَانِبِ الْمَسْجِدِ شَاءَ دلالت دارد که مکان خاصی تعین ندارد.

منها: مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ لَا يَنْبَغِي أَنْ تُصَلِّيَ رَكْعَتَيْ طَوَافِ الْفَرِيضَةِ إِلَّا عِنْدَ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ ع- وَ أَمَّا التَّطَوُّعُ فَحَيْثُ شِئْتَ مِنَ الْمَسْجِد. مویدة [7]

منها: وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى وَ غَيْرِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ مَعْرُوفٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مَهْزِيَارَ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ أَبِي الْبِلَادِ عَنْ أَبِي بِلَالٍ الْمَكِّيِّ قَالَ رَأَيْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع طَافَ بِالْبَيْتِ- ثُمَّ صَلَّى فِيمَا بَيْنَ الْبَابِ وَ الْحَجَرِ الْأَسْوَدِ رَكْعَتَيْنِ فَقُلْتُ لَهُ مَا رَأَيْتُ أَحَداً مِنْكُمْ صَلَّى فِي هَذَا الْمَوْضِعِ فَقَالَ هَذَا الْمَكَانُ الَّذِي تِيبَ عَلَى آدَمَ فِيه‌ [8]

این روایت هم موید است بخاطر ابراهیم ابن ابی بلال که توثیق نشده است.

عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِي قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ جَدِّهِ عَلِيِّ بْنِ جَعْفَرٍ عَنْ أَخِيهِ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ يَطُوفُ بَعْدَ الْفَجْرِ- فَيُصَلِّي الرَّكْعَتَيْنِ خَارِجاً مِنَ الْمَسْجِدِ- قَالَ يُصَلِّي بِمَكَّةَ لَا يَخْرُجُ مِنْهَا إِلَّا أَنْ يَنْسَى- فَيُصَلِّي إِذَا رَجَعَ فِي الْمَسْجِدِ أَيَّ سَاعَةٍ أَحَبَّ- رَكْعَتَيْ ذَلِكَ الطَّوَافِ.[9]

این حدیث نیز موید است بخاطر عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ که توثیق نشده است.

البته ذیل حدیث موجب اجمال صدر است زیرا صدر روایت می گوید در مکه نماز را بخواند اما ذیل روایت می گوید که در مسجد بخواند لکن ذیل صراحت صدر را از بین می برد ولی نمی تواند ظهور صدر را از بین ببرد.

کما اینکه این حدیث با معتبره اسحاق بن عمار که ح 2 بود تعارض دارد زیرا در صدر این روایت فرموده است نماز را می تواند خارج مسجد هم بخواند.

خلاصه اینکه در مکان نماز طواف مستحبی دو نظریه است.

نظریه اول: تعین در مسجد دارد.

نظریه دوم: تعین در مسجد ندارد.

نظریه استاد: نظریه مشهور درست است. نماز طواف مندوب در خارج از مسجد، باطل است. لعدم الدلیل علی ذالک.

ان قلت: دلیل بر جواز نماز طواف مستحب خارج مسجد، حدیث سوم(قرب الاسناد) است و اعراض مشهور هم کاسر نیست اگر روایت صحیحه است باید به آن عمل شود.

قلت: اعراض مشهور کاسر است و موجب سلب اطمینان می شود(مناقشه کبروی) الا اینکه ممکن است در صغری مناقشه شود که اصلا این روایت خلاف مشهور نیست لکن با مراجعه به کلام فقهاء مشخص می شود که کسی به این روایت عمل نکرده است.

کلام صاحب جواهر:

جواز صلاة الركعتين خارج المسجد بمكة على الإطلاق، و لم أر مفتيا به، فالعمل به مشكل و لو صح سنده لقصوره عن معارضة غيره مما دل على صلاتهما فيه، و الله العالم.[10]

کلام صاحب ریاض:

و ظاهره جواز صلاة الركعتين خارج المسجد بمكة علىٰ الإطلاق، و لم أر مفتياً به، فالعمل به مشكل و لو صحّ سنده.[11]

کلام مرحوم نراقی:

و بالجملة: تعيين محلّ النافلة وجوبا من الأخبار مشكل، إلّا أنّه لم نعثر على مجوّز لإيقاعها خارج المسجد، فالأحوط عدم التعدّي عن المسجد.[12]

البته مرحوم آقای خوئی کانه قبول دارند که مشهور به این روایت عمل نکرده اند لکن می گویند اعراض مشهور بخاطر این بوده است که در مستحبات وارد نمی شوند و مستحبات را مورد بحث قرار نمی دهند لذا به این روایت عمل نکرده اند پس دلیلی بر اعراض نداریم.

فیه:

اولا: فقها در مستحبات کثیرا بحث کرده اند، شاهد اینکه از خروج و دخول در محل استنجاء بحث کرده اند بحث ما نحن فیه که جای خود دارد.

ثانیا: این بحث را با شانه کردن ریش و تحت الحنک قیاس نکنید چرا که در این بحث شبهه وجوب این نماز می رود.

ثالثا: روایت در این زمینه داریم که باید فقها بحث کنند که از روایت وجوب این نماز استفاده می شود یا وجوب آن.

پس دلیل بر کفایت نماز طواف مندوب در مسافرخانه مکه نداریم بله البته چون خواندن نماز مستحب است می تواند اصل نماز را نخواند.