موضوع: قطع طواف لعذر/حکم وضعی/طواف/افعال عمره

در مطلب اول از مسأله 21 سه قول وجود داشت:

صحت مطلقا

بطلان مطلقا

تفصیل بین خروج بعد از نصف و خروج قبل از نصف که مشهور بیان نمودند.

برای نظریه مشهور به پنج دلیل تمسک شده بود:

صحیحه حلبی

قیاس به بحث حیض

عموم تعلیل که نا تمام است.

روایاتی که در مورد حاجت بود که این هم نا تمام است.

حدیث 2 از باب 45 از ابواب طواف که روایت اسحاق بن عمار است.

در دلیل پنجم دو مناقشه شده است:

این حدیث علی جمیع الطرق مشکله دارد در طریق کلینی سهل بن زیاد است و در طریق شیخ لؤلؤئی است.

مرحوم آقای خوئی می فرمایند این حدیث اجنبی از مدعی است چه اینکه مدعای مشهور صحت این طواف بعد از نصف و بطلان آن در قبل از نصف است در حالی که مضمون روایت استنابه و عدم استنابه است؛ یعنی اگر بعد از چهار شوط خارج شده است استنابه کند و الا خیر باطل است.

« ثم اعتل عله لا یقدر …امر من یطوف عنه ثلاثه اشواط و قد تم طوافه »[1]

ظاهرا و الله العالم این اشکال وارد نباشد چه اینکه گرچه دلالت مطابقیه این روایت استنابه و عدم استنابه است و استنابه هم از مقام اجنبی است و لکن سخن از دلالت التزامیه این جمله است یعنی جمله امر من یطوف عنه ثلاثه اشواط بالالتزام دلالت بر صحت طواف دارد و الا اگر باطل می بود حضرت می فرمودند که نایب از ابتداء شروع کند؛ پس روایت به دلالت التزامیه ظاهرة فی صحة الطواف بعد النصف.

پس مشکله، ضعف سندی است حال اگر بتوان به طریقی سهل بن زیاد و لولوی هم را توثیق نماید و یا اثبات کرد که مشهور به این روایت تمسک نموده اند مانعی ندارد.

مختار استاد: ظاهرا و الله العالم نظریه دوم صحیح است و مطلقا قطع طواف موجب بطللان است.

مطلب دوم: ما اشار الیه سیدنا الاستاذ بقوله: او حدث بلا اختیار[2]

اگر حدث جنابت باشد واجب است فورا هم از مسجد خارج شود و اگر حدث اصغر باشد خروج، وجوب فوری ندارد لکن باید کسب طهارت کند و دوباره برگردد.

عذر حدث، خود چند فرض دارد مثلا اگر در اثناء طواف جنب یا حیض شود تارة قبل از نصف است و تارة بعد النصف است و تارة تمکن از انجام بعد از پاکی دارد و تارة تمکن ندارد.

فرض عدم تمکن قبلا گذشت فعلا بحث در صورت تمکن است.

خلاصه اینکه بحث ما وقوع حدث غیر اختیاری در اثناء طواف با تمکن از رجوع به مطاف و انجام طواف است که سیدنا الاستاذ می فرمایند اگر قبل از نصف باشد طواف باطل است و اگر بعد از نصف بوده است طواف صحیح است.

در این مساله دو قول است:

قول اول: مشهور قائل به تفصیل هستند و می فرمایند اگر قبل از نصف باشد طواف باطل است و بعد از نصف صحیح است.

... إلّا أنّه يكون عن عذر، كحدث أو مرض، و الحكم فيهما كالأولين بعينه، فيعيد قبل مجاوزة النصف و يبني بعدها، و لا أعلم فيه خلافا، بل عن المنتهى: الإجماع في الحدث ، و قيل في المرض: إنّه ممّا قطع به الأصحاب .[3]

قول دوم: مرحوم صدوق می فرمایند طواف مطلقا صحیح است ایشان دو حدیث صحیحه نقل کرده است که دلالت بر صحت مطلقا دارد.

وَ رَوَى حَرِيزٌ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ امْرَأَةٍ طَافَتْ ثَلَاثَةَ أَطْوَافٍ أَوْ أَقَلَّ مِنْ ذَلِكَ ثُمَّ رَأَتْ دَماً فَقَالَ تَحْفَظُ مَكَانَهَا فَإِذَا طَهُرَتْ طَافَتْ مِنْهُ وَ اعْتَدَّتْ بِمَا مَضَى

وَ رَوَى الْعَلَاءُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا ع مِثْلَهُ قَالَ مُصَنِّفُ هَذَا الْكِتَابِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ وَ بِهَذَا الْحَدِيثِ أُفْتِي دُونَ الْحَدِيثِ الَّذِي رَوَاهُ‌؛

ابْنُ مُسْكَانَ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ إِسْحَاقَ عَمَّنْ سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ امْرَأَةٍ طَافَتْ أَرْبَعَةَ أَشْوَاطٍ وَ هِيَ مُعْتَمِرَةٌ ثُمَّ طَمِثَتْ قَالَ تُتِمُّ طَوَافَهَا وَ لَيْسَ عَلَيْهَا غَيْرُهُ وَ مُتْعَتُهَا تَامَّةٌ وَ لَهَا أَنْ تَطُوفَ بَيْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ لِأَنَّهَا زَادَتْ عَلَى النِّصْفِ وَ قَدْ قَضَتْ مُتْعَتَهَا فَلْتَسْتَأْنِفْ بَعْدَ الْحَجِّ وَ إِنْ هِيَ لَمْ تَطُفْ إِلَّا ثَلَاثَةَ أَشْوَاطٍ فَلْتَسْتَأْنِفْ بَعْدَ الْحَجِّ فَإِنْ أَقَامَ بِهَا جَمَّالُهَا بَعْدَ الْحَجِّ فَلْتَخْرُجْ إِلَى الْجِعْرَانَةِ أَوْ إِلَى التَّنْعِيمِ فَلْتَعْتَمِرْ

لِأَنَّ هَذَا الْحَدِيثَ إِسْنَادُهُ مُنْقَطِعٌ وَ الْحَدِيثَ الْأَوَّلَ رُخْصَةٌ وَ رَحْمَةٌ وَ إِسْنَادُهُ مُتَّصِلٌ وَ إِنَّمَا لَا تَسْعَى الْحَائِضُ الَّتِي حَاضَتْ قَبْلَ الْإِحْرَامِ بَيْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ وَ تَقْضِي الْمَنَاسِكَ‌ كُلَّهَا لِأَنَّهَا لَا تَقْدِرُ أَنْ تَقِفَ بِعَرَفَةَ إِلَّا عَشِيَّةَ عَرَفَةَ وَ لَا بِالْمَشْعَرِ 1 إِلَّا يَوْمَ النَّحْرِ وَ لَا تَرْمِي الْجِمَارَ إِلَّا بِمِنًى 2 وَ هَذَا إِذَا طَهُرَتْ قَضَتْهُ‌[4]

منشا اقوال:

این اختلاف بخاطر اختلاف در روایات می باشد بعضی از این روایات در حدث اصغر و اکثر آنها در حدث اکبر وارد شده است.

دلیل قول اول: روایات

کل این روایات در سه باب 40 ح1 و باب 85 ح1 و 2 و 4 و باب 86 ح1 و ح2 وجود دارد کل این روایات دلالت بر تفصیل دارد اما اشکال همه این احادیث این است که این احادیث ضعف سند دارند.

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنِ النَّخَعِيِّ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ جَمِيلٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحَدِهِمَا ع فِي الرَّجُلِ يُحْدِثُ فِي طَوَافِ الْفَرِيضَةِ وَ قَدْ طَافَ بَعْضَهُ- قَالَ يَخْرُجُ وَ يَتَوَضَّأُ- فَإِنْ كَانَ جَازَ النِّصْفَ بَنَى عَلَى طَوَافِهِ- وَ إِنْ كَانَ أَقَلَّ مِنَ النِّصْفِ أَعَادَ الطَّوَافَ.[5]

این حدیث علی جمیع طرق –کلینی و شیخ- مرسله می باشد لکن از حیث دلالت مشکی ندارد زیرا اگر تفصیل در حدیث اصغر ثابت باشد در حیض و حدث اکبر بطریق اولی ثابت است زیرا در مدت حیض حتما حدث اصغر هم از این زن صادر می شود.

ح1 باب 85 وسائل الشيعة، ج‌13، ص: 453‌

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ سَلَمَةَ بْنِ‌ الْخَطَّابِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا حَاضَتِ الْمَرْأَةُ- وَ هِيَ فِي الطَّوَافِ بِالْبَيْتِ وَ بَيْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ- فَجَاوَزَتِ النِّصْفَ فَعَلَّمَتْ ذَلِكَ الْمَوْضِعَ- فَإِذَا طَهُرَتْ رَجَعَتْ فَأَتَمَّتْ بَقِيَّةَ طَوَافِهَا- مِنَ الْمَوْضِعِ الَّذِي عَلَّمَتْهُ- فَإِنْ هِيَ قَطَعَتْ طَوَافَهَا فِي أَقَلَّ مِنَ النِّصْفِ- فَعَلَيْهَا أَنْ تَسْتَأْنِفَ الطَّوَافَ مِنْ أَوَّلِهِ.[6]

این حدیث بخاطر سلمة بن خطاب که توثیق نشده، ضعیف است.

وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عُمَرَ الْحَلَّالِ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ امْرَأَةٍ طَافَتْ خَمْسَةَ أَشْوَاطٍ ثُمَّ اعْتَلَّتْ- قَالَ إِذَا حَاضَتِ الْمَرْأَةُ- وَ هِيَ فِي الطَّوَافِ بِالْبَيْتِ أَوْ بِالصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ- وَ جَاوَزَتِ النِّصْفَ عَلَّمَتْ ذَلِكَ الْمَوْضِعَ الَّذِي بَلَغَتْ- فَإِذَا هِيَ قَطَعَتْ طَوَافَهَا فِي أَقَلَّ مِنَ النِّصْفِ- فَعَلَيْهَا أَنْ تَسْتَأْنِفَ الطَّوَافَ مِنْ أَوَّلِهِ.[7]

این حدیث مرسله است.

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ إِسْحَاقَ عَمَّنْ سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ امْرَأَةٍ طَافَتْ- أَرْبَعَةَ أَشْوَاطٍ وَ هِيَ مُعْتَمِرَةٌ ثُمَّ طَمِثَتْ- قَالَ تُتِمُّ طَوَافَهَا وَ لَيْسَ عَلَيْهَا غَيْرُهُ وَ مُتْعَتُهَا تَامَّةٌ- وَ لَهَا أَنْ تَطُوفَ بَيْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ- لِأَنَّهَا زَادَتْ عَلَى النِّصْفِ وَ قَدْ قَضَتْ مُتْعَتَهَا- فَلْتَسْتَأْنِفْ بَعْدَ الْحَجِّ- وَ إِنْ هِيَ لَمْ تَطُفْ إِلَّا ثَلَاثَةَ أَشْوَاطٍ فَلْتَسْتَأْنِفِ الْحَجَّ- فَإِنْ أَقَامَ بِهَا جَمَّالُهَا بَعْدَ الْحَجِّ- فَلْتَخْرُجْ إِلَى الْجِعْرَانَةِ أَوْ إِلَى التَّنْعِيمِ فَلْتَعْتَمِرْ.[8]

این حدیث هم مرسله است.

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ أَبِي إِسْحَاقَ عَنْ سَعِيدٍ الْأَعْرَجِ قَالَ: سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ امْرَأَةٍ طَافَتْ- بِالْبَيْتِ أَرْبَعَةَ أَشْوَاطٍ وَ هِيَ مُعْتَمِرَةٌ ثُمَّ طَمِثَتْ- قَالَ تُتِمُّ طَوَافَهَا فَلَيْسَ عَلَيْهَا غَيْرُهُ- وَ مُتْعَتُهَا تَامَّةٌ- فَلَهَا أَنْ تَطُوفَ بَيْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ- وَ ذَلِكَ لِأَنَّهَا زَادَتْ عَلَى النِّصْفِ- وَ قَدْ مَضَتْ مُتْعَتُهَا وَ لْتَسْتَأْنِفْ بَعْدَ الْحَجِّ.[9]

در این حدیث ابراهیم بن ابی الاسحاق و محمد بن سنان هر دو ضعیف می باشند.

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ أَبِي إِسْحَاقَ صَاحِبِ اللُّؤْلُؤِ قَالَ حَدَّثَنِي مَنْ سَمِعَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ فِي الْمَرْأَةِ الْمُتَمَتِّعَةِ إِذَا طَافَتْ بِالْبَيْتِ أَرْبَعَةَ أَشْوَاطٍ- ثُمَّ حَاضَتْ فَمُتْعَتُهَا تَامَّةٌ- وَ تَقْضِي مَا فَاتَهَا مِنَ الطَّوَافِ بِالْبَيْتِ- وَ بَيْنَ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةِ- وَ تَخْرُجُ إِلَى مِنًى قَبْلَ أَنْ تَطُوفَ الطَّوَافَ الْآخَرَ.[10]

در این حدیث صاحب اللولو یا بیاع اللولوضعیف است.

دلیل نظریه دوم:

دلیل نظریه دوم ح3 از باب 85 است که همان 12 و 13 فقیه می باشد که علی جمیع الطرق صحیح است

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنْ حَرِيزٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ امْرَأَةٍ طَافَتْ- ثَلَاثَةَ أَشْوَاطٍ أَوْ أَقَلَّ مِنْ ذَلِكَ ثُمَّ رَأَتْ دَماً- قَالَ تَحْفَظُ مَكَانَهَا فَإِذَا طَهُرَتْ طَافَتْ وَ اعْتَدَّتْ بِمَا مَضَى. [11]