درس خارج فقه آیت الله مرتضوی

کتاب الحج

94/03/05

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: افعال عمره/ طواف/قسم ثانی از واجبات یا شرائط طواف/شرط پنجم/ طواف بین مقام و بیت شریف
السادس- الخروج عن حائط البيت و أساسه، فلو مشى عليهما لم يجز و يجب جبرانه، كما لو مشى على جدران الحجر وجب الجبران و إعادة ذاك الجزء، و لا بأس بوضع اليد على الجدار عند الشاذروان، و الأولى تركه.[1]
ششم از واجبات طواف این است که طواف باید اطراف خانه کعبه باشد یعنی طواف در خانه خدا باطل است.
دلیل بر این کبری:
1-ثُمَّ لْيَقْضُوا تَفَثَهُمْ وَ لْيُوفُوا نُذُورَهُمْ وَ لْيَطَّوَّفُوا بِالْبَيْتِ الْعَتيقِ[2]
طواف بالبیت وقتی صادق است که طائف خارج از بیت باشد.
2- روایات باب 41 از ابواب طواف[3] می باشد.
در کبری احدی مناقشه نکرده است لکن در بعضی مصادیق اختلاف صورت گرفته است که در ششمین واجب مرحوم سیدنا الاستاذ به سه مصداق اشاره کرده است:
فلو مشى عليهما لم يجز و يجب جبرانه، كما لو مشى على جدران الحجر وجب الجبران و إعادة ذاك الجزء، و لا بأس بوضع اليد على الجدار عند الشاذروان، و الأولى تركه.[4]
1-طواف بر روی شاذروان
2-طواف روی دیوار حجر
3-کشیدن دست بر روی دیوار حجر
4-کشیدن دست به دیوار بیت در قسمت شاذروان
اما الاول: حکم شاذروان
در شاذروان سه اختلاف وجود دارد:
اختلاف اول: شاذروان کعبه معظمه من البیت است یا لیس من البیت؟ اگر من البیت است دلیلش چیست؟
مرحوم طریحی در مجمع البحرین می فرمایند: و" الشاذروان" بفتح الذال من جدار البيت الحرام، و هو الذي ترك من عرض الأساس خارجا [5]
کلمات فقها هم دلالت بر این معنا دارد.
جواهر می فرمایند شاذروان قسمی از اساس بیت است.
و المراد ان المعروف كون الشاذروان و هو ما نقصته قريش من عرض أساس الكعبة، لكن قد بنيت بعدهم غير مرة، منها في أواخر عشر الستين و ستمائة أو أوائل عشر السبعين و ستمائة فإن كان المراد النقصان المتعارف عند ظهور الأساس إلى الأرض أشكل حينئذ دعوى خروجه من البيت، و إن كان غيره و انه لما جددوها أبقوها على ما نقصتها قريش النقصان الغير المتعارف اتجه حينئذ وجوب احتسابه في الطواف، لكون الطواف عليه حينئذ طوافا بالبيت لا به كما هو واضح، و على كل حال فالعمل على ما عليه الأصحاب.[6]
        
دلیل بر این مدعی:
اولا: اجماع
ثانیا: وَ رَوَى جَمَاعَةٌ مِنْ فُقَهَائِنَا مِنْهُمُ الْعَلَّامَةُ فِي التَّذْكِرَةِ حَدِيثاً مُرْسَلًا مَضْمُونُهُ أَنَّ الشَّاذَرْوَانَ كَانَ مِنَ الْكَعْبَة[7]
و فیه: این کلمه در روایات نیست بلکه برداشت علامه از کلام فقها است و ثانیا اگر در روایات هم باشد مرسله است.
عل ای حال بر فرض اینکه روایت هم باشد مرسله است و روایت مرسله حجت نیست حتی در امور خارجیه بلکه اشکالش در امور خارجیه اشد است.
البته در این مطلب اخلاف هم وجود دارد بعضی از حنفیین می گویند شاذروان از بیت نیست.
نتیجه اینکه دلیل فقط کلام اصحاب است بلکه مخالف هم دارد شفاء القران من الحنفیین گفته است شاذروان از بیت نیست کما اینکه بعضی از خاصه می گویند الان شاذروانی نیست اگر هم بوده است در تعمیرات از بین رفته است.
مطلب دوم: بر فرض وجود شاذروان، آیا اختصاص به نقطه خاصی دارد یا در تمام اطراف بیت شریف شاذروان موجود است.
بعضی می گویند فقط بین رکن شامی تا حجر الاسود شاذروان دارد اما صاحب حدائق می فرمایند شاذروان در تمام جوانب بیت شریف است
و ظاهر الأصحاب (رضوان الله عليهم) ان الشاذروان محيط بالبيت.
كما هو الظاهر لمن شاهد البيت. و المفهوم من كلام العلامة (قدس سره) في التذكرة- كما تقدم- انه من الركن الشامي إلى الركن الذي فيه الحجر الأسود. و العمل بالأول أحوط.[8]
این قول را صاحب جواهر به صاحب شفاء القران نیز داده است.
صاحب جواهر می گوید ما دو نوع زیادی داریم یک زیادی که زمان قریش صورت گرفته است در قسمتی قواعد بیت سه متر داخل خانه قرار گرفت این مقدار شاذروان قریشی نام دارد.
بعد می فرمایند شاذروان دیگری هم وجود دارد باینکه ما قائل شویم اساس و قواعد بیت در جای خود قرار گرفته است لکن مثلا اگر عرض اساس بیت یک متر بوده است وقتی این اساس به روی زمین رسیده وقتی که دیوار را می خواسته اند بر اساس بیت استوار سازند عرض دیوار را کمتر از اساس گرفته اند و مقدار باقی مانده شاذروان نام گرفته است.
اگر شاذروان را در خصوص اساس بیت تصویر کنیم طبعا در کل جوانب است و کلام صاحب حدائق صحیح است.
لکن قطعا شاذروان در تمام جوانب نیست در قسمت حجر و باب کعبه شاذروانی وجود ندارد بلکه روایت معاویة بن عمار تصریح کرده است که باندازه ناخنی از خانه کعبه(در قسمت حجر) کم نشده است تا کلام صاحب جواهر جا داشته باشد.
مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَيُّوبَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْحِجْرِ- أَ مِنَ الْبَيْتِ هُوَ أَوْ فِيهِ شَيْ‏ءٌ مِنَ الْبَيْتِ فَقَالَ لَا وَ لَا قُلَامَةُ ظُفُرٍ وَ لَكِنَّ إِسْمَاعِيلَ دَفَنَ أُمَّهُ فِيهِ فَكَرِهَ أَنْ يُوطَأَ فَجَعَلَ عَلَيْهِ حِجْراً وَ فِيهِ قُبُورُ أَنْبِيَاء[9]

مطلب سوم: آیا طواف بر شاذروان صحیح است یا باطل است؟
شرایع می فرمایند: لو مشى على أساس البيت أو حائط الحجر لم يجزه.[10]
همه این مطلب را ذکر کرده اند لکن بعضی بحث مشی بر شاذروان را مطرح کرده اند و بعضی مشی بر اساس بیت و بعضی طواف داخل کعبه را ذکر کرده اند.
ف لو مشى الطائف في طوافه على أساس البيت الذي هو القدر الباقي من أساس الحائط بعد عمارته المسمى بالشاذروان أو على حائط الحجر لم يجزه بلا خلاف و لا إشكال، لعدم صدق الطواف بالبيت و الحجر، إذ الأول من الكعبة فيما قطع به الأصحاب على ما في المدارك، بل هو المحكي عن غيرهم من الشافعية و الحنابلة و بعض متأخري المالكية، نعم عن ابن ظهرة من الحنفية جواز الطواف عندنا على الشاذروان، لانه ليس من البيت‏[11]
علی ای حال یا علم داریم که مقداری از بیت خارج قرار گرفت است و اخری یقین داریم که این مقدار جزء بیت نبوده است و ثالثة شک می کنیم شاذروان جزء بیت بوده است یا نه؟و احکامهم سیاتی انشاء الله


[1] تحریر الوسیلة، امام خمینی، ج1، ص434.
[2] حج/سوره22، آیه29..
[3] وسائل الشيعة، شیخ حر عاملی، ج‌13، ص378، از ابواب طواف، باب41، ط آل البیت.
[4] تحریر الوسیلة، امام خمینی، ج1، ص434.
[5] مجمع البحرين، طریحی، ج‌3، ص183.
[6] جواهر الکلام، محمد حسن جواهری، ج19، ص299.
[7] وسائل الشيعة، شیخ حر عاملی، ج‌13، ص355، از ابواب طواف، باب30، ح9، ط آل البیت.
[8] حدائق الناضرة، شیخ یوسف بحرانی، ج16، ص112.
[9] وسائل الشيعة، شیخ حر عاملی، ج‌13، ص353، از ابواب طواف، باب30، ح1، ط آل البیت.
[10] شرایع الاحکام، محقق حلی، ج1، ص242.
[11] جواهر الکلام، محمد حسن جواهری، ج19، ص299.