موضوع:
افعال عمره/ طواف/قسم ثانی از واجبات یا شرائط طواف/شرط پنجم/ طواف
بین مقام و بیت شریف
بحث در این بود که طواف باید بین
مقام و بیت شریف باشد یا از خلف مقام هم جایز است.
برای نظریه اولی(لزوم طواف
بین مقام و بیت شریف) به دو دلیل استدلال شده است:
1-اجماعی که در
غنیه ذکر شده است.
و أن يكون
بين البيت و المقام، فمن ترك شيئا من ذلك لم يجزه الطواف، بدليل الإجماع الماضي ذكره،
و طريقة الاحتياط، و اليقين لبراءة الذمة، لأنه لا خلاف في براءة الذمة منه إذا فعل
على الوجه الذي ذكرناه، و ليس على براءتها منه إذا فعل على خلافه دليل.
[1]
2-روایت محمد بن
مسلم
مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ
عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى وَ غَيْرِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ مُحَمَّدِ
بْنِ عِيسَى عَنْ يَاسِينَ الضَّرِيرِ عَنْ حَرِيزِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ
بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ
سَأَلْتُهُ عَنْ حَدِّ الطَّوَافِ بِالْبَيْتِ-
الَّذِي مَنْ خَرَجَ عَنْهُ لَمْ يَكُنْ طَائِفاً بِالْبَيْتِ- قَالَ كَانَ النَّاسُ
عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ ص- يَطُوفُونَ بِالْبَيْتِ وَ الْمَقَامِ- وَ أَنْتُمُ
الْيَوْمَ تَطُوفُونَ مَا بَيْنَ الْمَقَامِ وَ بَيْنَ الْبَيْتِ- فَكَانَ الْحَدُّ
مَوْضِعَ الْمَقَامِ الْيَوْمَ فَمَنْ جَازَهُ فَلَيْسَ بِطَائِفٍ وَ الْحَدُّ قَبْلَ
الْيَوْمِ وَ الْيَوْمَ وَاحِدٌ قَدْرَ مَا بَيْنَ الْمَقَامِ وَ بَيْنَ الْبَيْتِ
مِنْ نَوَاحِي الْبَيْتِ كُلِّهَا فَمَنْ طَافَ فَتَبَاعَدَ مِنْ نَوَاحِيهِ أَبْعَدَ
مِنْ مِقْدَارِ ذَلِكَ كَانَ طَائِفاً بِغَيْرِ الْبَيْتِ- بِمَنْزِلَةِ مَنْ طَافَ
بِالْمَسْجِدِ- لِأَنَّهُ طَافَ فِي غَيْرِ حَدٍّ وَ لَا طَوَافَ لَهُ [2]
این حدیث بملاحظه سند دو
اشکال مسلم دارد:1-این حدیث
مضمره است، مسئول عنه مشخص نیست.
2-تقریبا مورد
اتفاق است که یاسین ضریر مجهول است فقط مرحوم نراقی
فرموده است لو کان فیه ضعف و الا احدی ایشان را توثیق
نکرده است.
مرحوم
اردبیلی در مجمع فرموده است: و وجود شیء آخر فی سنده؛
مرادشان از این اشکال دیگر، ظاهرا اشکال در ناحیه محمد بن
عسی است که در این سند بقرینه یاسین ضریر، محمد
بن عیسی عبدی است که بخاطر کلام مرحوم شیخ در ایشان
اشکالی بوجود آمده است اصل این اشکال و جوابش سابقا بیان شد
حاصل آن جواب این بود که فرمایش مرحوم شیخ ناظر به روایات
عبدی از یونس است ایشان در خود عبدی مناقشه ای
ندارد.
و لا يضرّ الإضمار في
رواية محمد بن مسلم. و الجهل بياسين الضرير. و وجود شيء آخر في سنده.
لکن عمل مشهور جابر ضعف روایت می باشد
و این اشکالات با عمل مشهور مرتفع می شود کما اشار الیه
المجلسی فی الروضة بقوله:
و عمل الأصحاب على
هذا الخبر.
[3]
اما دلالت حدیث:دلالت حدیث از دو جهت قابل بررسی است:
1-فقه الحدیث
2-دلالت حدیث بر
مدعی
در دلالت این حدیث بر مدعی
احدی اشکال نکرده است محمد مسلم سوال را بطوری طرح کرده است که وجود حد
در ذهن وی مرتکز بوده است و امام اصل وجود حد را تقریر می کند و
ثانیا حد را بیان می کنند.
دلیل نظریه دوم و سوم: اولا:
صحیحه حلبی
مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ
عَنْ أَبَانٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الْحَلَبِيِّ قَالَ
سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الطَّوَافِ خَلْفَ الْمَقَامِ-
قَالَ مَا أُحِبُّ ذَلِكَ وَ مَا أَرَى بِهِ بَأْساً فَلَا تَفْعَلْهُ إِلَّا أَنْ
لَا تَجِدَ مِنْهُ بُدّا[4]
نسبت به سند این حدیث احدی اشکال
نکرده است زیرا طریق مرحوم صدوق به ابان بن عثمان صحیح است و
مراد از ابان هم بقرینه حلبی، ابان بن عثمان است نه تغلب.
کما اینکه در اصل دلالت این حدیث
اشکالی نیست لکن بحث در مقدار دلالت است از ابن جنید
حکایت شده است که در صورت عدم مزاحمت طواف از خلف مقام جایز
نیست اما مرحوم صدوق می فرمایند مفاد این حدیث
این است که طواف خلف المقام مطلقا جایز است الا اینکه اگر
بین مقام و بیت ازدحامی وجود ندارد طواف خلف المقام کراهت دارد
و اگر ازدحام وجود دارد کراهت هم وجود ندارد.
صاحب جواهر و مرحوم خوانساری و مرحوم
نراقی و غیرهم نیز می فرمایند مفاد حدیث،
فرمایش مرحوم صدوق می باشد.
محل نزاع کلمه ما احب می باشد بعضی
می گویند ما احب به معنای حرمت می باشد فقط یک مورد
استثناء شده است که صورت ضروت باشد (ازدحام بین مقام و بیت) در
این صورت طواف خلف المقام اشکال ندارد کما فی زماننا هذا که قطعا
جایز است.
و عده ای دیگر می گویند که
لا احب ظهور در کراهت دارد کما اینکه کلمه لاباس هم دلالت بر جواز دارد الا
اینکه اگر ضرورتی مانند ازدحام یا تقیه وجود داشته باشد،
کراهت هم ندارد.
ثانیا:
تمسک به اصل
به این بیان که شک در حد درایم
اصل عدم حد می باشد و یا ما نمی دانیم صحت طواف مشروط به
حد است یا نه، طواف حول البیت می باشد، اصل عدم شرط است.
ثالثا:
تمسک به اطلاقات؛ الطواف حول البیت یا الطواف سبعة اشواط
فرار از این بحث با دو کلمه صورت
می گیرد:عمل مشهور به روایت اول جابر است و اعراض
مشهور از روایت دوم کاسر است لذا قول سیدنا الاستاذ ثابت می شود
که طواف خلف المقام در صورت عدم ازدحام باطل است یا جابریت و
کاسریت نفی شود و به روایت اول تمسک شود و بگوییم
طواف خلف المقام صحیح است.
لکن باید اقوال را بررسی کنیم
ببینیم که مشهور عمل کرده اند یا اکثر عمل کرده اند.