درس خارج فقه آیت الله مرتضوی

کتاب الحج

93/11/21

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: افعال عمره/ طواف/طهارت از حدث در طواف
طائفه سوم:
روایاتی که دلالت می کنند بر اعتبار طهور در طواف واجب و عدم اعتبار طهور در طواف مندوب.
چهار حدیث دلالت بر این مفاد دارند که همه معتبر می باشد حتی حدیث عبید اکمل این روایات حدیث سوم می باشد.
مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِينٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ سَأَلْتُ أَحَدَهُمَا ع عَنْ رَجُلٍ طَافَ طَوَافَ الْفَرِيضَةِ وَ هُوَ عَلَى غَيْرِ طَهُورٍ- قَالَ يَتَوَضَّأُ وَ يُعِيدُ طَوَافَهُ وَ إِنْ كَانَ تَطَوُّعاً تَوَضَّأَ وَ صَلَّى رَكْعَتَيْنِ[1]
وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُوسَى بْنِ الْقَاسِمِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِيزٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي رَجُلٍ طَافَ تَطَوُّعاً وَ صَلَّى رَكْعَتَيْنِ وَ هُوَ عَلَى غَيْرِ وُضُوءٍ فَقَالَ يُعِيدُ الرَّكْعَتَيْنِ وَ لَا يُعِيدُ الطَّوَاف[2] صحیحة
وَ عَنْهُ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُكَيْرٍ عَنْ عُبَيْدِ بْنِ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قُلْتُ لَهُ رَجُلٌ طَافَ عَلَى غَيْرِ وُضُوءٍ فَقَالَ إِنْ كَانَ تَطَوُّعاً فَلْيَتَوَضَّأْ وَ لْيُصَل[3]
وَ عَنْهُ عَنِ النَّخَعِيِّ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُكَيْرٍ عَنْ عُبَيْدِ بْنِ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قُلْتُ لَهُ‏إِنِّي أَطُوفُ طَوَافَ النَّافِلَةِ وَ أَنَا عَلَى غَيْرِ وُضُوءٍ قَالَ تَوَضَّأْ وَ صَلِّ وَ إِنْ كُنْتَ مُتَعَمِّدا[4] صحیحة
بررسی طوائف روایات
طائفه اولی که حدیث دهم می باشد دو اشکال دارد:
اولا: طریق مرحوم صدوق به زید شحال ضعیف می باشد.
ثانیا: احدی از علماء به این اطلاق عمل نکرده است یعنی بگوید مطلق طواف نیاز به طهارت ندارد.
اما طائفه دوم و سوم از بعضی جهات مورد مناقشه نیست مثلا طواف مندوب نیاز به وضو ندارد پس قسمت دوم حدیث سوم تقدم بر کل طائفه دوم دارد مفاد طائفه دوم این بود که طواف بدون طهارت مطلقا باطل است از این مفاد باید رفع ید شود فقط حلبی در این فرع تامل کرده است پس عدم اعتبار طهارت در طواف مندوب جای بحث ندارد زیرا قسمت دوم صحیحه محمد مسلم اخص از تمام روایات طائفه دوم می باشد لذا باید مطلق حمل بر مقید شود پس در طواف مندوب طهارت شرط نمی باشد از ماذکرنا ضعف ما فی الکافی مشخص شده است فقط ایشان گفته است که طواف مندوب طهارت نیاز دارد.
مرحوم نراقی نیز در مستند چند اشکال به روایات کرده است لذا فرموده است مهم اجماع بین اصحاب می باشد.
نتیجه اینکه طواف مستحبی وضو لازم ندارد.
کما  اینکه در طواف واجب بالاتفاق بدون طهارت باطل است و از مرکز بحث خارج است آنچه باقی می ماند طواف مندوب با جنابت می باشد.
صاحب جواهر صریحا می فرمایند:
بل الظاهر عدم اشتراطه بالطهارة من الأكبر الذي يحرم مطلقا الكون في المسجد معه فضلا عن اللبث، لكن لو طاف ناسيا مثلا صح طوافه للأصل[5]
از طرف دیگر جامع المدارک می فرمایند طهارت از حدث اکبر شرط است.
در این جهت ح سوم از طائفه ثالثه و ح چهارم که از طائفه ثانیه می باشد با هم تنافی دارند اطلاق حدیث سوم می گوید در این فرض طهارت شرط نیست یعنی چه جنب باشد و یا بدون وضو باشد طوافش صحیح است و اطلاق حدیث چهارم بلکه کل طائفه دوم می گوید طواف مندوب در حال جنابت باطل است.
ظاهرا اطلاق صحیحه علی بن جعفر(طائفه دوم) مقدم باشد اگر چه صحیحه محمد بن مسلم نیز اطلاق دارد لکن کیفیت این دو اطلاق فرق دارد در صحیحه علی بن جعفر تفصیلی نسبت به طواف واجب و مندوب نداده است تفصیل از ناحیه حدث اصغر و اکبر است و ترک تفصیل یا علامت عموم است یا حداقل اطلاق را تقویت می کند اگر ترک تفصیل علامت عموم باشد واضح است که عموم مقدم بر اطلاق است و اگر بگوییم دلالت بر عموم ندارد باز هم اطلاقی که مستند به ترک تفصیل می باشد مقدم بر اطلاقی است که مستند بر ترک تفصیل نیست لاظهریة الاول
اما بعضی از افاضل این تقدم را نپذیرفته اند و در صحیحه علی بن جعفر تصرف کرده اند و گفته اند به قرینه سوال دوم، صدر حدیث اطلاق ندارد و اختصاص به طواف واجب دارد لذا صحیحه محمد بن مسلم می گوید در طواف مندون حدث اکبر مانعی ندارد.
وفیه:
سوال دوم ارتباطی به قسمت اول ندارد تا قرینه بر آن باشد سوال اول در خصوص حدث اکبر است و ذیل در خصوص حدث اصغر است لذا اطلاق صحیحه علی بن جعفر مقدم است.
بقی تنبیهات که مراد از طواف مستحب است و طهارت اضطراریه حکمش چیست سیاتی انشاء الله


[1] وسائل الشيعة، شیخ حر عاملی، ج‌13، ص374، ابواب طواف، باب38، ح3، ط آل البیت.
[2] وسائل الشيعة، شیخ حر عاملی، ج‌13، ص376، ابواب طواف، باب38، ح7، ط آل البیت.
[3] وسائل الشيعة، شیخ حر عاملی، ج‌13، ص376، ابواب طواف، باب38، ح8، ط آل البیت.
[4] وسائل الشيعة، شیخ حر عاملی، ج‌13، ص377، ابواب طواف، باب38، ح9، ط آل البیت.
[5] جواهر الکلام، محمد حسن جواهری، ج19، ص270.